بررسی ویژگی های ساختاری و تزئینی قرآن شمارۀ 112 محفوظ در موزۀ آستان قدس رضوی

کتاب‌آرایی به عنوان یکی از هنرهای پررونق تمدن اسلامی محسوب می‌شود که رشد و تحول آن متاثر از اعتبار و جایگاه قرآن‌کریم در بین مسلمانان است. تا جایی که در طول 1400 سال از نزول کلام وحی هیچ کتابی بدین اندازه استنساخ نشده است. قرآن‌ها در ابتدا عاری از تزئینات بودند و به تدریج مزین به آرایه های تزئینی شدند. ﺩﺭ ﻫﺮ ﺩﻭﺭﻩ ﺍﻱ ﺗﺬﻫﻴﺐ ﺍﺯ ﻭﻳﮋﮔﻲ ﻫﺎﻱ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﺧﻮﺭﺩﺍﺭ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﺳﺖ، در این بین ﺯﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ ﻭ ﻇﺮﻳﻒﺗﺮﻳﻦ ﺗﺬﻫﻴﺐ ﻫﺎﻱ ﻗﺮﺁﻧﻲ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﻋﺼﺮ ﺻﻔﻮﻱ ﺍﺳﺖ. قرآن های این دوره از حیث هماهنگی اصولی رنگ و نقش قابل بررسی هستند. برخی از نسخ نفیس دورۀ صفویه در موزه آستان قدس رضوی به عنوان گنجینه‌ای بی‌نظیر نگهداری می‌شوند. قرآن شماره 112 از جمله قرآن های نفیس این دوره و محفوظ در موزۀ آستان قدس رضوی است. پژوهش حاضر با هدف بررسی و مطالعه قرآن مذکور، از حیث ساختار، تزئینات و رنگ می باشند. سوالات پژوهش عبارتند از: تذهیب قرآن مورد مطالعه به لحاظ ساختار شکلی داری چه خصوصیاتی است؟ تزئینات به کار رفته، نقوش و رنگ در قرآن مذکور چه خصوصیاتی دارند؟ ﺭﻭﺵ تحقیقِ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﺮﺍﻱ ﺍﻳﻦ ﭘﮋﻭﻫﺶ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ ﺭﺳﺪ. ﺷﻴﻮﺓ ﺟﻤﻊ ﺁﻭﺭﻱ ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ ﻭ ﺩﺍﺩﻩ ﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ ﺍﻱ ﻭ ﻣﻴﺪﺍﻧﻲ ﺑﻮﺩﻩ است. نتیجه حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد در قرآن 112 به عنوان نمونه ای از قرآن های دورۀ صفویه شاهد افزایش صفحات تزئینی نسبت به گذشته و افزایش عرض کمند هستیم. همچنین دو ردیف طرح دالبری در تزئینات کمند را مشاهده می‌کنیم. از این رو با توجه به افزایش تزئینات، فضای اختصاص‌ یافته به متن محدود‌تر شد. همچنین نقوش ختایی هم پای نقوش اسلیمی جایگاه ویژه ای پیدا کردند. کاربرد برخی از انواع اسلیمی به وفور به چشم می خورد. سطوح رنگ‌های مختلف در دورۀ صفویه و درنتیجه قرآن مذکورافزایش یافتند اما همچنان لاجوردی و طلایی رنگ های اصلی در قران آرایی هستند.