بررسی تزئینات کاشی کاری در مساجد دورۀ تیموریان (نمونۀ موردی: مسجد گوهرشاد مشهد و مسجد گوهرشاد هرات)

خراسان بزرگ در دوران تیموری با مراکز متعددی چون هرات، سمرقند و مشهد، در تمامی عرصه های علمی، فرهنگی و هنری، فعال بوده است. دورۀ تیموری یکی از دوره های درخشان هنر و معماری اسلامی محسوب می شود. در این دوره، پیشرفت های قابل توجهی در عرصه های مختلف تزئینات معماری صورت می گیرد. تیموریان به ایجاد بناهای مذهبی و غیرمذهبی اهتمام ویژه ای داشتند و در این راستا، از طرح و شیوۀ معماری متداول دوره های قبل بهره بردند. شیوۀ تزیین با کاشی معرق در عهد تیموری حکایت از آن دارد که هنرمندان این دوره در شیوۀ تزیینی به حد اعلای مهارت دست یافته بودند. در واقع، تزئین در این دوره، تحت تاثیر عوامل متعددی دست‌خوش تغییر و دگرگونی اساسی شده است. در این پژوهش، با بهره‌گیری از روش گردآوری کتابخانه‌ای و تحلیل کیفی، تزئینات کاشی‌کاری در دو مسجد گوهرشاد مشهد و گوهرشاد هرات بررسی می‌شود. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که هم‌نشینی مقتدرانۀ نقوش گیاهی در کنار نقوش هندسی، از ویژگی هایی است که در این دوره آغاز شده است. همچنین معماری عصر تیموری را می توان اوج کاربرد رنگ در معماری دانست که نمونۀ آن در کتیبه های کوفی، نسخ و ثلث به رنگ طلایی در زمینۀ کاشی های آبی مشاهده می شود. این گونه به نظر می رسد که به علت گسترش وسیع معماری در دورۀ تیموری و فاصلۀ مسجد گوهرشاد مشهد و گوهرشاد هرات با یکدیگر، تفاوت در اقلیم و تا حدودی مسائل فرهنگی و خصوصیت های قومی، باید شاهد تفاوت هایی بیش تر از آن‌چه در این دو مسجد می بینیم، باشیم. با بررسی و مطالعات انجام شده، به علت اشتراک دینی در این منطقه که خود می تواند عامل بسیار تعیین کننده ای باشد، نه تنها تفاوتی فاحش نمی توان دید، بلکه یک نوع وحدت و انسجام در طراحی ها و نقش ها وجود دارد.