معرّفی یک نسخه خطی از دیوان غرائب الصغر علیشیر نوایی و تحلیل مولفه‌های تذهیب آن (با عطف به افتتاحیه و ترقیمه)

عظمت خراسان بزرگ در سده نهم و دهم هجری و مقام ارجمند علمی، ادبی، هنری و سیاسی هرات کهن، بسیاری از شاعران، عالمان و هنرمندان را به سوی خود کشاند. مراکز خوشنویسی هرات از محافلی بود که در آن فاضلان، با انگیزه های اعتقادی و فرهنگی، طلّاب به جهت تعلیم خط و مواضع آموزشی و برخی به قصد معیشت، به استنساخ مولفات مشغول شدند. اما شبکه نسخه نویسی درباری، سهم والاتری در تولید و انتشار نُسخ خطی ممتاز تیموری ایفا کرد. غرائب الصغر، از دواوین ترکی علیشیر نوایی است که در طول تاریخ، بارها کتابت و آذین بندی شده است.بر همین اساس، هدف این مقاله، معرفی و تبیین شاخصه های بصری و تحلیل فنّی هنری عناصر تذهیب غرائب الصغر (نسخه کاخ باکینگهام) است. این امر با رویکردی سبک شناختی، بر پایه روش توصیفی تحلیلی و از طریق مطالعات اسنادی میسّر می شود. بدین سان که پس از معرفی نسخه نامبرده، به توصیف ساختاری عناصر بصری و سپس به تحلیل آرایه های آن با سه معیار رنگ، نقشمایه و ترکیب بندی پرداخته خواهدشد. در نهایت با عنایت به پاسخ این پرسش که شاخصه های بصری این نسخه از غرائب الصغر کدام اند و ویژگی های آرایه های تذهیب آن چیست؟ نتیجه گیری صورت می پذیرد.در پی یافتن پاسخ پرسش فوق و هدف پژوهش، یافته ها بیانگر آن است که آرایه های تذهیب این دیوان، در بستر کتیبه ها و قاب های صفحات افتتاحیه و انجامه، چند خصیصه برجسته دارند: ترکیب بندی بر پایه انواع گردشِ بندهای حلزونی (اسپیرال) شامل اسلیمی با الهام از اسلیمی های مغولی و ختایی، بهره جویی از عناصر ختایی در راستای نگاه طبیعت گرایانه تیموریان، و غلبه دو رنگ طلایی و لاجوردی بر صفحه.

Introducing the manuscript of Divan i Ghara'ib al Sighar by Alishir Navai and analysis of its illumination motifs (Focuses on the opening pages and the colophon)

The greatness of greater Khorasan in the ninth and tenth centuries AH, and the honorable scientific, literary, artistic, and political position of Herat, attracted many poets, scholars, and artists there. Herat’s calligraphy centers were one of the places where scholars with religious and cultural motives, students to learn calligraphy and educational positions, and some for the purpose of livelihood, have transcripted. But the Royal Library of Herat played a greater role in the production and publication of the Timurid manuscripts. Ghara'ib al Sighar (=Wonders of Childhood) is the first Turkish poem by Alishir Navai, which has been written and decorated many times throughout history.Accordingly, the purpose of this article is to introduce and explain the visual features and technical artistic analysis of the illumination motifs of Divan i Ghara'ib al Sighar (Buckingham Palace manuscript). The research method used in this case is a stylistic approach and a descriptive analytical method, with the documentation in this regard. Thus, after the introduction of the manuscript, the structural description of the visual elements and then the analysis of its illumination motifs with three criteria of color, pattern, and composition will be done. with regard to the answer to the question, what are the visual features of this manuscript of Ghara'ib al Sighar, and what are the features of its illumination motifs? this study will depict the conclusion.Finally, the results show that the illumination motifs of this manuscript in inscriptions and panels of the first double pages and the colophon, have several predominant features such as a composition based on a variety of spiral circulations, including Islimi (Arabesque) inspired by Mongol arabesque and Khatai (floral patterns), the use of Khatai elements as a result of the naturalistic vision of the Timurids, and dominance of two colors, gold and azure, as the two main colors.