تجلیِ نقش «گل و گلدان» در کاشی‌کاری حرم مقدس رضوی

در طراحیِ سنتیِ ایران‌زمین، تنوع بسیاری از نقوشِ تزیینی وجود دارد که بُن‌مایه‌ی اصیلِ آن‌ها بر مبنای تزیینِ صرف نبوده و پیشینه‌ی غنی‌ای از گذشتگان را بر خود حمل می‌کنند. یکی از این نقوش، نقشِ «گلدانی» یا «گل و گلدان» است که جلوه‌ی آن را می‌توان به‌صورت متنوع در میان انواعِ هنرهای سنتی ایران ملاحظه کرد. از قالب‌هایی که محملی بر بروزِ این نقش بوده‌اند می‌توان به طراحیِ فرش و تزییناتِ وابسته به معماری (گچ‌بری، کاشی‌کاری و...) اشاره کرد. این نقش که در جایگاهِ یک الگویِ اصلی با قالبِ کاشی، بر بدنه‌ی بناهای اسلامی متجلی شده است، با نگاهی سطحی، تصویری جز یک گلدان با شاخه‌های گیاهی نیست، اما با تحلیل عمیق‌تر می‌توان به بن‌مایه‌های اصلی آن، که ریشه در نمادهای پیشا اسلامی دارد نائل شد. این پژوهش پس از تحلیلِ اجزای اصلیِ نقش گلدانی به سه جزء «آب، گلدان، گیاه» دست‌یافت که هماهنگی زیادی با حضورِ همین عناصر در آثار باقیمانده‌ی پیشا اسلامی پیدا کرد. همچنین در این تحقیق، نقشِ تکرارشونده‌ی دو برگ در دو طرفِ یک گل به عنوانی الگویی باستانی مورد واکاوی قرار گرفت.

Manifestation of “Flower and Vase” pattern in the tiling of the Razavi Holy Shrine

Abstract In the Iranian traditional design, there is a variety of decorative designs whose original foundation is not based on mere decorations and carries a rich history of the past. One of these designs is “Vase” or “Flower and Vase,” whose manifestation can be seen in a variety of different types of traditional Iranian art. Of the molds, which have been the hallmark of this design, one can mention the design of carpets and decorations related to architecture (stucco, tiling, etc.). This design—as a main pattern—embodied on the body of Islamic buildings in the form of a tile shaped pattern is nothing but a picture of a vase with plant branches when looked superficially. However, with a deeper analysis one can achieve the main features of it which are rooted in pre Islamic symbols. The research analyzed the main components of the vase design and achieved “Water, Vase, and Plant,” which greatly coincide with the presence of these elements in the pre Islamic residual works. Also, the research analyzed the frequent design of the two leaves on both sides of the flower as an ancient pattern.