دیوان اروپایی حقوق بشر و مساله توسل به زور توسط ماموران دولتی: ارزیابی از منظر حق حیات

ماده‌ی 2 (1) کنوانسیون اروپایی حقوق بشر، ضمن به رسمیت شناختن حق حیات، محروم کردن عمدی افراد را از این حق منع کرده است. بااین‌حال، بند 2 این ماده توسل به زور (قوه‌ی قهریه) توسط نیروها و ماموران دولتیِ نظامی و انتظامی هنگام دفاع از اشخاص در برابر خشونت غیرقانونی، بازداشت قانونی یا جلوگیری از فرار شخصی، که قانوناً در بازداشت است، و اقدام قانونی برای سرکوب اغتشاش یا شورش را، که منجر به مرگ ناخواسته‌ی فرد یا افرادی شود، مغایر حق حیات ندانسته است. دیوان اروپایی حقوق بشر نیز ضمن تایید این سه حالت، در پرتو بند دوم ماده‌ی 15 کنوانسیون، مرگ‌های ناشی از اعمال قانونی در زمان جنگ را نیز دیگر استثنای حق حیات اعلام کرده است. این مقاله مبتنی‌بر روش توصیفی– تحلیلی، ضمن بررسی این چهار وضعیت، به این سوال پاسخ می‌دهد که عدول از حق حیات در این موارد تحت چه شرایطی امکان‌پذیر است؟ این مقاله نتیجه می‌گیرد که در پرتو تفسیر کنوانسیون و رویه‌ی دیوان اروپایی حقوق بشر، عدول از حق حیات در وضعیت‌های چهارگانه، مطلق نخواهد بود و ضمن اینکه اعمال زور در این موارد باید کاملاً ضروری و اجتناب‌ناپذیر باشد، شرایط متعددی نیز باید در مراحل پیش، حین و پس از اعمال زور رعایت شود. چنن امری اساساً نشان‌دهنده‌ی رویکرد دیوان مبنی‌بر تضمین حداکثری حق حیات و محدود کردن عدول از آن به موارد بسیار استثنا است که طبیعتاً با مفاد کنوانسیون و روح حاکم بر آن انطباق دارد.

european court of human rights and the use of force by military forces: an evaluation in light of the right to life

article 2(1) of the european convention on human rights recognizes the right to life and prohibits the deliberate deprivation of this right. however, paragraph 2 of this article addresses the use of force by law enforcement and military agents of the state in defense of individuals against unlawful violence, to effect a lawful arrest, or to prevent the escape of a lawfully detained person. additionally, actions taken to quell a riot or insurrection that may result in the unintended death of one or more individuals are not considered violations of the right to life. the european court of human rights has affirmed these three scenarios, in light of paragraph 2 of article 15 of the convention, and has also classified deaths resulting from lawful acts of war as exceptions to the right to life. this article employs a descriptive analytical method to examine four specific situations and addresses the question: under what conditions is it permissible to derogate the right to life in these cases? the article concludes that, based on the interpretation of the convention and the precedents set by the european court of human rights, violations of the right to life in these four situations are not absolute. furthermore, the use of force in these cases must be both necessary and unavoidable. several conditions must be satisfied in the stages before, during, and after the use of force. this matter reflects the court’s approach to safeguarding the right to life and restricting deviations from it to very exceptional circumstances, which aligns with the provisions and underlying principles of the convention.