ضابطه توصیف عقد مبتنی بر تحلیل تراضی متعاقدین در حقوق ایران، فقه امامیه و حقوق فرانسه

مهم ترین مساله ای که در تشخیص صحت و بطلان و نیز شرایط، احکام و آثار مترتب بر عقد مطرح است، تعیین ماهیت عقد یا در اصطلاح توصیف عقد است. مساله ی اساسی این مقاله آن است که با چه معیاری می توان به توصیف صحیح دست یافت. برای توصیف عقد، مطمئن ترین راه ، تحلیل مضمون اعتباری انشاء شده از سوی متعاقدین، صرف نظر از عنوان منتخب آنهاست. برای دستیابی به ماهیت مورد نظر متعاقدین از طریق تحلیل محتوای قرارداد مساله ی اساسی آن است که کدام جزء از قرارداد متعاقدین، در تشخیص ماهیت عقد موثر است، بدین ترتیب هدف اساسی در این پژوهش آن است که دریابد کدام عنصر از عناصر عقد می تواند معرف ماهیت عقد باشد تا از طریق آن بتوان به توصیف عقد نائل گردید برای نیل به این هدف در این نوشتار با استفاده از روش توصیفی_ تحلیلی، دیدگاه های مطروحه در فقه امامیه، حقوق ایران و حقوق فرانسه مورد تحلیل و بررسی قرارگرفت. بعضی از حقوقدانان مقتضای ذات عقد را تعیین کننده می دانند، برخی تعهد اساسی و بعضی موضوع قرارداد را موثر می پندارند؛ اما به نظر می رسد مهم ترین معیار، مقومات ماهوی یا ارکان تشکیل دهنده ی ماهیت عقد است. بدین ترتیب برای توصیف یک عقد در ابتدا می بایست عناصر و مقومات ماهوی هر یک از عقود معین شناسایی شود، پس از تعیین عناصر ماهوی عقود معین و تفکیک آن از شرایط و احکام، با یافتن عناصر ماهوی یکی از عقود معین در توافق متعاقدین، عقد با آن عنوان توصیف می گردد. در صورتی که قرارداد متعاقدین هیچ یک از مقومات ماهوی عقود معین را در بر نداشته باشد باید آن را عقدی غیرمعین دانست.مهم ترین منبع استخراج مقومات ماهوی قانون است، اما قانون به تنهایی نمی تواند مبنای تعیین مقومات ماهوی باشد، بنابراین پس از قانون باید عرف و منابع فقهی را به عنوان مبنای تعیین ماهیت عقد معرفی نمود.

criteria for qualification of the contract based on analysis of the agreement of contracting parties in iranian law, ja’fari jurisprudence and french law

the most important issue in the distinction between validity and invalidity, as well as the conditions, rules, and effects of a contract, is determining the nature of the contract or, in other words, describing the contract. the basic question of this article is what criteria can be used to achieve a correct qualification. to describe the contract, the most reliable way is to analyze the content of the contract concluded by the contracting parties, regardless of their chosen title. to achieve the nature intended by the contracting parties through the analysis of the content of the contract, the basic issue is which part of the contracting parties’ contract is effective in identifying the nature of the contract. to achieve this goal, in this article, using the descriptive-analytical method, the viewpoints presented in ja’fari jurisprudence, iranian law, and french law were analyzed and examined. some jurists consider the inherent effect of the contract to be decisive, some consider the basic obligation and some consider the subject of the contract to be effective, but it seems that the most important criterion is the essential elements or elements that make up the nature of the contract. therefore, to describe a contract, first of all, it is necessary to determine the essential elements of the contract, after determining the essential elements of nominate contracts and separating them from conditions and provisions, by finding the essential elements of one of the nominate contracts in the agreement of parties, the contract is described with that title. if the contract of the contracting parties does not include any of the essential elements of nominate contracts, it should be considered an innominate contract. the most important source of the law is the substantive elements, but the law alone cannot determine the substantive elements, therefore, it is necessary to introduce the customary law and jurisprudential sources as the nature of the contract.