واکاوی تطبیقی ارتباط حق مالکیت فکری ناشی از اختراعات دارویی با حق بر سلامت از منظر قوانین موضوعه ایران و موافقت‌نامه تریپس

با گسترش جوامع بشری و پیشرفت تکنولوژی، بیماری‌های جدیدی با قدرت انتقال بالا در بین افراد جامعه شیوع یافته است که کنترل این بیماری‌ها و برقراری نظم سلامت عمومی در جامعه نیازمند به‌روزرسانی صنعت دارویی و اختراع داروهای جدید است که امروزه اختراعات دارویی بخش مهمی از تولیدات صنعتی را به خود اختصاص داده و شرکت‌های بزرگ سرمایه‌گذاری، خواهان حمایت از این اختراعات با انگیزه سرمایه‌گذاری می‌باشند. یقیناً پیشرفت در حوزه اختراعات دارویی، منافع بشری بسیاری نیز در پی دارد؛ اما حمایت بدون قید و شرط از این اختراعات در تعارض با حق بر سلامت افراد به عنوان یک حق بنیادین بشری، قرار دارد؛ بنابراین یکی از چالش‌های مهم که نظام‌های حقوقی با آن مواجه هستند، تعارضات موجود در حمایت از حقوق مالکیت فکری ناشی از اختراعات دارویی و دسترسی به حق بر سلامت در جوامع بشری است. برای حل این تعارض، ضروری است تا در خصوص اعمال حقوق مالکیت فکری و تضمین حق بر سلامت، نگرشی متفاوت مبتنی بر رعایت حقوق مخترعین و حفظ سلامت جامعه بشری را در هنگام تصویب قوانین، در دستور کار قرار داده شود. به همین منظور، دولت‌ها با هدف حل تعارض، در جهت تصویب یک نظام تقنینی جامع که شامل حمایت از اختراعات دارویی و نیز حفظ حقوق بنیادین بشری شود، اقدام نمودند که به تصویب موافقت‌نامه تریپس منجر گردیده و مقررات ماهوی نسبتاً کاملی را در راستای حمایت از حقوق مالکیت فکری بیان می‌دارد. اما با وجود موافقت‌نامه‌هایی در این حوزه، ازجمله موافقت‌نامه تریپس در سطح بین المللی و برخی از قوانین مصوب داخلی، تاکنون برخی از تعارضات مرتفع نگردیده است که لازمه ارتفاع این تعارضات و حفظ منافع مخترعین و عدم تضییع حقوق بنیادین بشری، اعمال یک نگرش ماهوی و اساسی بر محتوای این موضوعات و نیز اعمال محدودیت‌هایی از قبیل استثنائات بر اختراعات دارویی و حفظ نظم عمومی جامعه، می‌باشد .

A comparative enquiry into the relationship between intellectual property rights resulting from pharmaceutical inventions and the right to health from the standpoints of Iran’s laws and the TRIPS Agreement

Along with the expansion in human societies and technological advancement, new forms of disease, with high transmissibility rates, find chances to spread in societies. The attempts at controlling such diseases and protecting public health requires improving pharmaceutical industries and inventing new medicine. Nowadays, pharmaceutical inventions shape an inevitable portion of industrial productions. Accordingly, many companies tend to invest in such inventions, although the progress in pharmaceutical inventions has its obvious benefits for human communities, unconditional support and production of such inventions may put people’s health that is a fundamental human right in danger. In parallel, one of the major challenges facing legal systems is their dilemma over protecting the intellectual property rights arising from pharmaceutical inventions, or supporting the right to health in human societies. In order to resolve this conflict, it seems necessary to take a new approach to intellectual property rights that do not violate the right to health. Such a novel approach can simultaneously the rights of inventors and the right to health in societies. To do so, many governments have led attempts to adopt comprehensive legislative systems in order to protect not only pharmaceutical inventions, but also fundamental human rights. The internationallyaccepted TRIPS Agreement, and diverse nationallyset agreements are the result of such attempts at resolving this conflict. However, these international and local agreements have not effectively contributed to the resolution of the given conflict yet. A more substantive approach is hence required to simultaneously protect the rights of inventors and the right to health. It is recommended that legal systems impose restrictions like exceptions on pharmaceutical products to maintain the public order of the society