فقر نظری و ضعف تحلیل در تدوین الگوهای نظری برنامه های توسعۀ ایران

توسعه و رفاه یک ملت وابسته به سیاستگذاری­ها و تصمیماتی است که دولت­ها و ملت­ها متناسب با امکانات خود و در تعامل با دیگر جوامع اتخاذ می­کنند و سیاست­گذاری و برنامه­ریزی­های دولت­ها وابسته به الگوهای نظری و مفاهیمی هستند که از ارزش­ها، مسائل و واقعیت­های جوامع برخاسته­اند. مشکل و مسالۀ فقر نظری و ضعف تحلیل نسبت به واقعیت­های نظام اجتماعی در عرصۀ داخلی و بین­المللی موجب شده ­است که سیاست­ها و برنامه­های عمرانی و توسعۀ ایران از برنامۀ عمرانی هفت ساله اول (1327) قبل از انقلاب اسلامی تا برنامۀ پنجم توسعه بعد از انقلاب (94-1388) تابع الگوهای نظری جوامع غربی باشد. اهمیت موضوع به آنجا رسید که رهبر جمهوری اسلامی ایران در ابلاغیهۀ سیاست­های کلی برنامۀ پنجم، انتظار تدوین «الگوی توسعۀ ایرانی- اسلامی» کشور را مطرح نمودند. آخرین متنی که از این الگو در مهرماه (1393) در 21 ماده و دو تبصره تنظیم شده­ مورد استناد این پژوهش است. اصول پایه­ای و عناصر کلیدی استخراجی از الگوی مذکور و ارزش­ها و اهداف و جهت­گیری­ها تصریح شده در این پیش­نویس حاکی از آن است که متن موجود الگوی مورد نظر دارای ضعف­های علمی و تخصصی است و از ابهام جدی در مفروضات اساسی، نظریه­پردازی و قضایای راهبردی برخوردار است. اساساً چنین متنی نمی­تواند مبنای گفتمان پیشرفت یک کشور قرار گیرد و توسعۀ گفتمانی، تولید علم، تدوین نظام اندیشه­ای، ایجاد پارادایم و مدل برای توسعه از آن مستفاد نمی­گردد. الگوی مورد نظر بر مسائل و واقعیت­های نظام اجتماعی ایران بنا نگشته و مبتنی بر رویکردهای عام ایدئولوژیک طراحی شده­است. در این الگو به نقش ساختار سیاسی در جهت اراده و تصمیم برای پیشرفت و تشکیل دولت توسعه­گرا و برانگیختن عزم ملی و حس تامین منافع ملی و ناسیونالیسم اقتصادی به منظور مشارکت موثر گروه­های کارآفرین و مردم ایران و هدایت و پرورش آنها که لازمۀ توسعۀ ملی در محدودۀ مرزهای جغرافیای سیاسی است و بسیاری از ملزومات دیگر در فرایند جهانی شدن توجه نشده ­است.