نزهة الارواح و روضة الافراح

بررسی کتاب «نزهة الارواح و روضة­الافراح» (تاریخ­الحکماء) نوشتۀ شمس­الدین محمدبن محمود شهرزوری موضوع اصلی این مقاله است. علّت برگزیدن این کتاب آن بود که دراین­گونه منابع هم به نوع نگاه خردمندان و دانشیان، به جهان و انسان و مسایل و مشکلات جامعه و شیوۀ برخورد حکما و دانشمندان می­توان آشنا شد و در واقع به دنبال نشانه­ها و الگوهای پیشرفت در آن­ها گشت و هم دید که برخورد ما با اندیشه­های اندیشه­وران در ایران و جهان از چه دست بوده و با خداوندان حکمت و خرد چگونه رفتار شده است و نقش و جایگاه آنان چه بوده است؟ ناگفته پیداست که پاسخ به هر یک از این پرسش­ها به کدام یک از جوانب تاریخ فکر و اندیشۀ ما ارتباط می­یابد. اما نکته مهم و قابل پژوهش در این­گونه آثار آن است که آنچه در این­گونه کتاب­ها آمده است لابد مرجع و سندی داشته است که امروزه در دست نیست. جستجو در این اسناد و مدارک و طبقه­بندی آنها، پژوهشی دلکش، جذّاب ولی دشوار است، زیرا بسیاری از آن منابع از دست رفته است و ناچار باید آنها را از اوراق پراکنده و ثبت شده در دفاتر و جنگ­ها به دست آورد. پرسش­های دیگری که مطرح می­شود این است که آیا براساس این گزیده­ها و کلمات قصار و پند و اندرزها می­توان به دستگاه فکری و اندیشگی آنان پی برد؟ چرا پیشینیان ما از تمامی دستگاه اندیشه و جهان­بینی دانشمندان و فیلسوفان به گزینش پندها و اندرزها و گفته­های کوتاه آنان بسنده کرده­اند؟ آیا در این گزینش­ها معیارهایی که گزینش­گران را به سره کرده و گزینش پاره­ای از گفتارها و اندرزها و نادیده گرفتن پاره­ای دیگر وا می­داشته است، وجود داشته است؟ مقاله حاضر در پی آن است که به این پرسش ها پاسخی کوتاه و شایسته دهد.