ابعاد مثبت و منفی درآمد نفت در پروسۀ توسعه ایران از آغاز تا کنون

مقالۀ حاضر به­دنبال بررسی نقش مثبت نفت در ایجاد مدرنیزاسیون در کشور و ضرورت تغییر ماهیت توسعۀ کشور از وارداتی به دانش­بنیان و بومی است. درمورد نفت و آثار اقتصاد نفتی مقالات و کتب متعددی نوشته شده است. برخی از پژوهشگران به توسعۀ وابسته به نفت و ابعاد منفی آن توجه کرده اند ولی کمتر به جنبۀ مثبت آن اشاره نموده­اند. خلا یک پژوهش مبتنی بر نگاه متعادل و جامع در رابطه با نفت و توسعۀ نفتی باعث ضرورت این نوشتار شد. روش پژوهش حاضر کتابخانه­ای می­باشد. سوال این مقاله این است که آیا واقعا بدون ورود درآمدهای نفت به اقتصاد کشور از آغاز پهلوی اول به بعد، ایران جامانده از روند پیشرفت جهانی می­توانست فرآیند توسعۀ خود را آغازکند؟ فرضیۀ مقاله حاضر آن است که گرچه روند توسعه و پیشرفت کشور و ورود مظاهرمدرنیته همگی وارداتی غرب بود و پیشرفت کشور ناشی ازتحول داخلی و درون­زا نبود؛ اما بدون پول نفت ایران حتی نمی­توانست همین مظاهر مدرنیتۀ وارداتی را داشته باشد. اگرچه پول نفت صرف واردات مظاهر مدرنیته درعصر پهلوی شد اما طی سه دهه بعد از انقلاب روند توسعۀ وارداتی به توسعۀ بومی تغییر جهت داد و امروزه با استفاده صحیح و جامع از منابع مادی و انسانی می­توان یک تحول درون­زای علمی و پیشرفت بومی را فراهم نمود. روند پیشرفت کشور ناشی از توسعه و مدرنیزاسیون وارداتی دوران پهلوی به پیشرفت درون­زای بومی متکی به جوانان کشور رسیده است.لازم است پول نفت تدریجاً ازبودجۀ جاری کشورخارج شود و اقتصاد دانش­بنیان جایگزین آن شود. تاکید پژوهش بر این است که جایگزینی اقتصاد نفتی با اقتصاد دانش­بنیان امروزه یک ضرورت است نه یک انتخاب اختیاری و باید قطار پیشرفت کشور روی ریل بومی­گرایی قرار گیرد.