انقلاب اسلامی ایران و «نظریۀ پیشرفت: توسعۀ دین محور»

انقلاب اسلامی ایران علاوه بر پیامدهای ساختاری در داخل و بازتاب­های سیاسی در خارج، در حوزۀ نظری نیز منشا تاثیراتی بوده است. مطالعۀ بازتاب­های نظری انقلاب اسلامی ایران از دو منظر قابل بررسی است: نخست، تاثیر انقلاب اسلامی بر نظریات انقلاب و دوم، تاثیر انقلاب اسلامی بر نظریات توسعه. با وجود تکاملی بودن فرایند شکل­گیری و تکوین نظریات توسعه، لیکن بنیاد همۀ این نظریات بر مبنای رساندن انسان به رفاه مادی و آسایش روحی این جهانی او قرار گرفته­اند. محوریت این هدف در نظریات توسعه نه تنها با ماهیت دین اسلام که همزمان زندگی فردی و اجتماعی و مادی و معنوی انسان در این جهان و سرنوشت حیات اخروی او را در خود جای داده مغایر است، بلکه با فلسفۀ خلقت و آفرینش انسان که همان حضور و حصول به محضر باری­تعالی است نیز سنخیتی ندارد. در این مقاله با بررسی ابعاد و شاخص­های نظریات توسعه و با طرح انسان و جامعۀ مطلوب از منظر اسلام و طرح مبانی و ویژگی­های توسعۀ دین­محور چنین استنباط گردید که برای تحقق الگوی بومی توسعه در جمهوری اسلامی ایران که به دنبال دینی کردن همۀ عرصه­های فردی و جمعی زندگی این جهانی انسان در قالب نظام سیاسی اسلام جهت رهنمون ساختن او به سوی فلسفۀ خلقت می باشد لازم است «نظریه پیشرفت» به عنوان بدیلی برای «نظریۀ توسعه» مدنظر قرار گیرد تا ضمن تحقق اهداف توسعۀ دین محور (پیشرفت) در یک افق زمانی بلندمدت، تحول در بنیان­های نظری مرتبط با توسعه را نیز موجب گردد. در واقع، همچنانکه انقلاب اسلامی ایران موجب تحول در نظریات نسل سوم انقلاب گردید، «نظریۀ پیشرفت» را نیز می­توان به عنوان گذار از نسل چهارم نظریات توسعه (توسعۀ انسانی پایدار) به شمار آورد که هم به زندگی مادی انسان توجه دارد و هم ابعاد زندگی فردی و اجتماعی او را در چهارچوب ساحت دین قرار می­دهد.