تفکر؛ سنگ اول بنای پیشرفت در آینه ی تعلیم و تربیت اسلامی

انسان موجودی زیستی، روانی، اجتماعی و معنوی است که برای رشد سالم در تمام این ابعاد نیازمند تربیت همه­جانبه است. در جهت تربیت همه­جانبۀ انسان لازم است برنامه‎ی جامع وجود داشته باشد تا بتوان انسانی شایسته و سالم را تربیت کرد. از همین رو، قرآن کریم به عنوان یک برنامه‎ی جامع تربیتی راهکارها و روش‏هایی را در جهت پیشرفت و تکامل بشر در نظر گرفته است. با وجود این گاهی به دلیل تفسیرهای اشتباه و مغرضانه از آیات این برنامه‏ی جامع دچار خدشه می‏شود و انسان را به افراط و تفریط می‏کشاند. در نهایت، نه تنها موجب پیشرفت نمی‎شود بلکه جامعۀ اسلامی را به ورطۀ تباهی می‏برد. در جهت برخورد با این مشکلات و گام برداشتن در راه پیشرفت، پرورش عقلانیت را می‏توان به عنوان یکی از راهکارهای سازنده مطرح نمود. برای تبیین این مهم در پژوهش حاضر به بررسی روش تعقلی از دیدگاه اسلام پرداخته شده است. عقل به انسان این توانایی را می‎دهد تا درست را از نادرست تشخیص دهد و روابط علی و معلولی، سبب و مسببی را کشف کند. همچنین در این مطالعه، موانع و مشکلاتی که می‎تواند بر سر راه تفکر باشد مد نظر قرار گرفت و آَشکار شد که تفکر نیز ممکن است در بند افراط و تفریط گرفتار شود. افراط در استفاده از قوه­ی تفکر، باعث عقل‎گرایی می‏شود و تفریط در آن نیز، موجب قشری‏گری می‏گردد. افزون بر این‎ها، با رویکردی روان‏شناختی نیز روش‎ عقلانی مورد بررسی قرار گرفت. در پایان نیز، نتیجه گرفته شد که انسان در همه‎ی موقعیت‏ها به ویژه در تعلیم و تربیت نیازمند آن است که عقلانی عمل کند و اعتدال را رعایت کند.