عقل گرایی، نقل گرایی در سیر و بسط تاریخ ایران

علم عقلی می­تواند مستقل و بی­نیاز از نقل باشد اما علم نقلی از عقل منفک نمی­شود. قرآن مجید که کلام الهی نازل از آسمان است یکسره حکمت و خرد است. احادیث نبوی و کلمات مولای متقیان علی علیه­السلام و دیگر ائمه اطهار متضمن گوهرهای گرانبهای عقلی است که نظیرش را در گفتار حکیمان و فیلسوفان به ندرت می­یابیم. در طول تاریخ هزار و چهارصد ساله اخیر هم نقل و عقل به موازات هم پیش رفته و هرچند که گاهی اختلاف­های بزرگ میان آنها بروز کرده است همراهی و تاثیر متقابلشان را نمی­توان انکار کرد. این تاثیر و تاثر در دوره­های تاریخی متفاوت بوده و از زمان صفویه صورت دیگر پیدا کرده است. در یکی دو قرن اخیر که تجدد در سراسر جهان بسط یافته است نسبت میان عقل و نقل با نسبت سابق که در درون تاریخ ما وجود داشت تفاوت اساسی کرده است. در این نسبت گرچه نقل نفی و طرد نمی­شود، اصالت به عقل داده می­شود و نقل را با آن میزان می­کنند و می­سنجند.