مخاطبِ پاسخگو: رویکردی آینده نگرانه به نظارت رسانه های نوین

تغییرات فناورانه در دهه­های اخیر، در حوزۀ ارتباطات و رسانه، نظارت و کنترل فضای رسانه‎ای را برای دولت‎ها با چالش مواجه کرده است. سرعت این تغییرات به‎حدی است که تشخیص زودهنگام و کنترل پیامدهای آن در جامعه را از قدرت و توان دولت‎ها خارج کرده است. در فرآیندهای نظارتی رسانه‎های سنتی، بیشتر روی زنجیرۀ تامین محصولات رسانه‎ای تمرکز می‎شود. این نوع نگرش حاصل نگاه به مخاطب به‎عنوان مصرف‎کنندۀ غیرفعال، بدون قدرت و آسیب‎پذیر که توانایی او انتخاب بین چند بستۀ برنامه‎ای محدود و از پیش تعریف شده است، می‎باشد. اما تجربۀ کشورهای پیشرفته در حوزۀ رسانه‎های نوین، بیانگر ادبیات جدیدی در عرصۀ کنترل و نظارت رسانه‎هاست. «حکمرانی رسانه» به این معناست که دولت یا حاکمیت تنها بازیگر در عرصۀ نظارتی نیست؛ بلکه این نقش در میان بازیگران گوناگون توزیع شده است و حاکمیت در نقش سوپاپ اطمینان عمل می­کند. در این میان، مشارکت مخاطب نیز جایگاه ویژه­ای پیدا می­کند. مفهوم «سواد رسانه‎ای» یا «بصیرت رسانه­ای» و به دنبال آن «مخاطبِ پاسخگو» و تبدیل جامعۀ اطلاعاتی به «جامعۀ معرفتی» به معنای مشارکت مخاطب در نظم­بخشی به فضای رسانه و حکمرانی آن است. این مقاله با استفاده از روش فراترکیب و مرور مقالات و گزارش‎های موجود، به بررسی نقش مخاطب در نظم‎بخشی و کنترل فضای رسانه می‎پردازد.