مقدمه ای بر مقوله پیشرفت در عصر قاجاریه

پیشرفت و توسعه در ایران موضوعی است که در ادبیات تاریخی بیش از دو سده سابقه دارد. پیش از ورود به این بحث در عصر قاجاریه توجه به چند نکته ضرورت دارد. اصلاحات ، پیشرفت ، مدرنیزاسیون و توسعه واژه هایی هستند که به رغم اینکه مفاهیم علمی و اهداف متفاوت دارند، دقت لازم در به کار بردن آنها به چشم نمی خورد که یک ریشه آن هم پوشانی مفاهیم و اهداف آنهاست. ورود در این مفاهیم موضوع بحث کنونی نیست و سخن حاضر بر مفروض آشکار بودن تعاریف آنها مبتنی است. در این رابطه با ذکر این نکته که هدف از توسعه، توسعه اقتصادی و اجتماعی است، به این اشاره بسنده می شود که هریک از آنها اهداف، هزینه و تبعات خاص خود را دارد که باید تحمل شود. در حقیقت واقع بینانه نیست از دوره قاجاریه انتظار برداشتی مشابه درک کنونی از واژگان مذکور را داشت؛ برداشت سده بیستمی یا امروزی از واژه های مذکور با درک یک ایرانی اواخر سده هجدهم و اوایل قرن نوزدهم کاملا تفاوت دارد. مقاله حاضر در پی آن است که این تفاوت ها را مورد نظر قرار دهد.