ترسیم فضای گفتمان مردم سالاری دینی برای آینده ایران

دال مرکزی این مقاله «مردم­سالاری دینی» است. این دال در واقع دال­های خالی گفتمان دولت­های اصلاحات و اصول­گراست که در کانون این گفتمان نشسته است. در تاریخ گفتمانی جمهوری اسلامی، در هر مفصل­بندی صورت پذیرفته، مردم­سالاری دینی به یکی از دو وجه اسلامیّت یا مردم­سالاری فرکاسته شده است. در حالی­که رویکرد این نوشتار به مفهوم مردم­سالاری دینی، یک رویکرد دیالکتیکی است. یعنی میان اسلام و دموکراسی یک رابطۀ دیالکتیکی وجود دارد. به عبارت دیگر، اسلام (سیاسی) و دموکراسی ذاتاً با یکدیگر متضاد نیستند و مسالۀ اساسی، چه در کشورهای اسلامی و چه در غرب انطباق میان این­دو در زمان مواجهه­شان با یکدیگر است. بر اساس یافته­ها، عناصر و نشانه­های گفتمانی موجود در فضای گفتمان­گونگی جامعه به شکل ذیل ترسیم گردیده است: برخی دال­های شناور در این فضا، همچون اسلام، ولایت فقیه، روحانیّت، فقرزدایی و غیره وقته­های گفتمان انقلاب اسلامی هستند. برخی از وقته­ها در گفتمان سازندگی مفصل­بندی و برخی دیگر نیز در فضای گفتمان­گونگی جامعه رها گردیدند. دال­های توسعۀ سیاسی، مردم­سالاری، آزادی، جامعۀ مدنی و مشارکت، وقته­های گفتمان اصلاحات هستند که بعد از دوم خرداد 1376 در فضای گفتمان­گونگی جامعه هژمون شدند. دال­های عدالت، ارزش­های انقلاب، ولایت فقیه، فقرزدایی و ... وقته­های گفتمان اصول­گرایی هستند که در انتخابات نهم، خود را جایگزین گفتمان اصلاحات و دال­های آن نمودند. بنابراین، گفتمان مردم­سالاری دینی، بر اساس نظریۀ گفتمان «لاکلا و موفه»، دال­های خود را در عدم پذیرش مطلق دو گفتمان اصول­گرا و اصلاح­طلب و ذیل دال­های تهی آن دو مفصل­بندی می­کند. دال­های محیط زیست و تامین اجتماعی نیز دال­هایی هستند که فعلاً مطرود و نسبتاً منزوی هستند، لیکن تدریجاً برجسته و پربسامد می­گردند. بر این اساس با توجّه به آنچه که در فضای غیر گفتمانی کنش ایرانیان مشاهده و مطالعه گردید، دال­های تامین اجتماعی و محیط زیست و عناصر وابسته به آن­ها، چالشگران اصلی این گفتمان، و دال­های فرصت گفتمان­های رقیب خواهند بود. بر این پایه، گفتمان مردم­سالاری دینی بایستی با انعطاف و هوشیاری، دال­ تهی خود را شناسایی و در صورت­بندی نوینی برجسته سازد.