مدرنیته و تمدن اسلامی ایران

تمدن اسلامی از نوعی منطق اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تبعیت ­می­کند و همین امر این تمدن را از موقعیتی بهره­مند می­سازد که تجربه‌‌های مثمرثمری را برای درپیش­گیری روش‌های نظام‌مند در اختیار هر جامعه­ای که با گونه­ای جهان­بینی معنوی درگیر است قرار­می­دهد و این دقیقاً نقطۀ افتراق این تمدن و مدرنیته است؛ چراکه جهان­بینی بنیادین مدرنیته یکسر مادّی است و اساساً برخلاف جهان­بینی بنیادین اسلام و تمدن اسلامی، اصولاً معنوی نیست. تمدن اسلامی صرفاً با تحول بنیادین، امکان حصول به شرایط مدرنیته را دارد تا به­این­ترتیب، با انگاره­های زندگی و قابلیت کارکردی مدرن تطابق­پیدا­کند؛ و این همان است که مبدعان مدرنیته و مدعیان آن در جهان امروز و البته مدعیان آن در این یکی­دو سدۀ اخیر جامعۀ ما بر آن پای­می­فشارند؛ رخدادی که در پی آن، مبانی معنوی و مادّی تمدن اسلامی دگرگون می­شوند و با این روند، به­­مرورزمان، اثری از این تمدن نخواهد ­ماند. این مقاله با دیدی مبنائی به تمدن اسلامی ایران و ارتباطی که مدرنیته با آن برقرارکرده و نیز رسوخ آموزه­های مدرنیته در تحول بنیانی این تمدن و شکل­گیری تحولات اساسی در این تمدن و تضاد آنها با آموزه­های مبتنی بر فرهنگ و هویت و جهان­بینی اسلامی که خود پایۀ اصیل فرهنگ و تمدن اسلامی ایران در طول تاریخ بوده­اند می­پردازد و در این رهگذر، به روند شکل­گیری مدرنیته در جامعۀ اسلامی ایران، با امعان نظر به منابع مکتوب، می­پردازد و در این فرایند یک هدف عمده موردنظر است و آن پاسخ به این پرسش است که آیا اصولاً سنخیتی میان تمدن اسلامی ایران و مدرنیته وجود­دارد؟