تاثیر اندیشه و گفتمان دینی در پیشرفت ایران در دهه های گذشته و اخیر

بازسازی اندیشۀ دینی یکی از مولفه­های اساسی گفتمان دینی- سیاسی ایران معاصر به شمار می­آید که در جهت کارآمدتر کردن دین و تجدید حیات دینی صورت پذیرفته و آثار عمیقی بر تفکر و شاکلۀ روحانیت معاصر شیعه بر جای گذاشته است. این بازسازی متضمن اهدافی چون تعمیم اندیشۀ دینی برای ایفای نقش برتر سیاسی و اجتماعی، همانند کردن آن با مقتضیات زمان و بهره­گیری از توانمندی­های دین برای مبارزه با استبداد داخلی و سلطه خارجی بوده است. گسترش دامنه این بازشناسی در میان اندیشمندان شیعی ایران نقطه عطفی در تحولات فکری و عملی تاریخ معاصر ایران است. ملاحظه می­شود که طرح مجدد آن به ویژه در سال­های پس از 1320 نمودی کاملا دفاعی داشته است و سعی می­کند که از موجودیت دین به وسیله تجهیز درونی دفاع کرده و در نهایت نیز به موضعی تهاجمی دست یابد. نوزایی اندیشه اسلامی به مثابه یکی از مولفه­های بنیادین گفتمان سیاسی-دینی در ایران معاصر پدیده پیچیده­ای است که به نوبه خود دارای ابعاد روحانی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است. از این رو، تجزیه و تحلیل کوشش­های احیاطلبی دینی و درک گفتمان اسلام­گرایانه به مثابه پاسخی به چالش­های معاصر در ایران متضمن فرآیند دشوار شناسایی و ارزیابی است. کوشش­هایی که در برابر منزوی شدن و در خود فرورفتنی که غرب به مسیحیت تحمیل کرد، به نحو موفقیت­آمیزی از انزوای اسلام در جهان­زیست خود ممانعت به عمل آورد. علاوه بر این، دین­گریزی و گرایش جوانان به فرهنگ غرب همواره دغدغه­هایی را برای رهبران دینی، دین­داران و خانواده­های متدین به وجود آورده و تهدیدی برای نسل جوان محسوب می­شود. این پدیده در سده­های اخیر، به ویژه در قرن بیستم، بخش عظیمی از جهان را فرا گرفت و حتی موجب به وجود آمدن مکاتب فلسفی الحادی و ایدئولوژی­های دین­ستیز یا دین­گریز گردید. اما چرا انسان که ذاتاً مشتاق دین است و فطرت او با درون مایه­های دین پیوند تکوینی دارد، به دین­گریزی روی می­آورد و چرا دین­گریزی در نسل جوان نمود بیشتری دارد؟ در پاسخ باید گفت: در دین الهی هیچ عنصر گریزاننده وجود ندارد. اگر انسان­ها به دریافت معارف دینی و درک صحیح از دین حق نایل آیند، هرگز از دین نمی­گریزند. افزون بر این، عقل و عشق هر دو در متن دین جای دارند. دین هم ذهن و خرد انسان را تغذیه می­کند و هم به دل آدمی حیات، حرکت و نشاط می­بخشد. بنابراین، علت دین­گریزی را باید در خارج از قلمرو دین حق و آموزه­های دینی جستجو کرد. بدون تردید، عوامل متعددی در بروز دین­گریزی نقش دارند که در این نوشتار به بخشی از آنها اشاره می­گردد. این مقاله درصدد است که ضمن توضیح این مقوله و تاثیر آن بر گفتمان سیاسی شیعه، بازسازی اندیشه دینی را از دیدگاه استاد مطهری (ره) تبیین کند و به دنبال جلوگیری از دین­گریزی جوانان پیش رود. امید است خوانندگان را منتفع نماید.