زمینه‌های‌ اجتماعی نظم حماسه‌های فارسی

آثار ادبی هر کشوری عرصه‌ای است برای بازتاب و انعکاس زمینه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه‌ای که آن آثار در آن خلق شده‌اند. آثار شاعران و نویسندگان زبان و ادبیات فارسی نیز در حالی که بازتاب‌دهنده نوع نگرش فکری و احساسات فردی خاص خود شاعر یا نویسنده ‌است، جلوه‌ای از تاثیرپذیری آنها از عوامل و زمینه‌های اجتماعی نیز است. از جمله‌ انواع ادبی که بی‌شک متاثر از اقتضائات جامعه پدیدار شده و تعالی یافته، نوع ادبی حماسه ‌است. ما در این نوشتار برآنیم به زمینه‌های اجتماعی خلق حماسه‌ها از جمله شاهنامه فردوسی که یکی از نمونه‌های متعالی و برجسته در قلمرو ادبیات حماسی ایران و حتی جهان به‌شمار می‌آید، بپردازیم و نقش و میزان تاثیر عوامل اجتماعی در ایجاد و تکامل یا تضعیف حماسه‌سرایی در ادبیات فارسی نمایانده شود. دوران اوج حماسه‌سرایی در ایران، قرن چهارم و پنجم (ه.ق) است، دوره‌ای که به دنبال ازدست‌رفتن استقلال کشور و تضعیف تمدن ایرانی دوران اوج مبارزات ملی‌گرایانه و جنبش‌های بیگانه‌ستیز است. امّا از نیمه دوم قرن پنجم بنا به دلایلی، حماسه‌های ملی جای خود را به حماسه‌های تاریخی و مذهبی می‌دهند و اندک‌اندک نظم منظومه‌های حماسی افول می‌یابد.