بررسی احکام حقوقی ازیش-ماند(دعوی مالکیت) از مادیان هزار دادستان

مادیان هزار دادستان مجموعة حقوقی از دورة ساسانیان، در نیمة نخست قرن هفتم میلادی گردآوری شده است. این مجموعه، گنجینه‌ای از اطلاعات جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی و نیز منبعی مورد اعتماد از عهد کهن است. درک آن به دلیل موجز گویی سخت است. زبان آن دشوار و پر اصطلاحات حقوقی است. نظرات مختلف فقها در کنار هم نوشته شده است و درک و تصمیم‌گیری آن به داور زبده محول می‌شود. با وجود افتادگی و محتوای سخت، این کتاب با ارزش‌ترین منبع موثق حقوقی ایران پیش از اسلام است. هدف اصلی این گفتار بررسی احکام حقوقی ازیش-ماند(azišmānd)/ دعوی مالکیت از مادیان هزار دادستان با روش تحلیلی-تاریخی بوده است. پرسش‌ مقاله این است: اصطلاح حقوقی ازیش-ماند در مادیان به چه معنی است و چه موارد حقوقی را دربر می‌گیرد؟ در این بررسی مشخص شد: ازیش-ماند به معنی بازماندن از تصرف دارایی یا بازماندن از حقوق است و در دادرسی‌های ازیش-ماند، ادعاهای مالکیت مطرح و بررسی می‌شود؛ ادعاهای مالکیتی که در بیش‌تر موارد، یک طرف، سندی محکمه‌پسند برای اثبات ادعای خود ندارد و داوران زبده با توجه به شواهد در دادرسی‌های ازیش-ماند حکم صادر می‌کنند. در احکام موجود، قانون‌گذاران تعریف و مثال‌هایی روشن کننده‌ای برای تفهیم ازیش-ماند آورده‌اند و دادرسی‌های ابهام‌دار را مدیریت کرده‌اند.