تاثیر ناشناختة شاهنامه بر حافظ شیرازی

شاهنامة فردوسی چکیده و عصارة فرهنگ و تمدن ایران پیش از اسلام است چندان‌که از آن به عنوان تاریخ ایران کهن استفاده کرده‌اند. حافظ نیز همین نگاه را به شاهنامه داشته است و عصارة آن را در دیوان به صورت‌های مختلف گنجانده است. به مواردی از این اقتباس یا تاثیرپذیری در تحقیقات حافظ‌شناسان اشاره شده اما از یک تاثیر خاص و منحصر سخنی به میان نیاورده‌اند: اهمیت شراب برای ختم دعوا و شکایت و گله‌گزاری. در شاهنامه هنگام گله‌گزاری‌ها و شکایت‌هایی که پهلوانان را در آستانة نبرد قرار می‌دهد سنتی هست که بر اثر آن دعوی و شکایت پایان می‌یابد؛ مانند وقتی که رستم و اسفندیار هر یک بر اثر سخن دیگری به تفاخر نسبت به نیاکان خویش و تحقیر خاندان و نیاکان دیگری می‌پردازد، آنگاه برای ختم و پایان‌بخشیدن به این تعارض و بحرانِ گفتگو، به نوشیدن شراب دعوت می‌شوند. در غزلیات حافظ نیز موارد متعددی هست که متاثر از سنت پایان‌بخشیدن به گله‌گزاری و شکایت در شاهنامه است. استفادة حافظ از این سنت، برای مبارزه با ریاکاری و نیرنگ مدعیانی نظیر صوفی، عارف، شیخ، مفتی، زاهد و محتسب است که مقام و موقعیت خود را از تظاهر به حفظ و رعایت مسائل شرعی یافته‌اند اما در عمل، با شریعت مانوس نیستند. به عوض آن، به شراب و خرابات و میخانه می‌پردازند و با کسانی که اهل راستی و صلاح هستند، به سبب ناراستی و دغا و تزویر خویش مجادله و نبرد می‌کنند. حافظ به سنت فرهنگی ایران کهن، آنان را به شراب دعوت می‌کند چون پیوسته با شراب مانوس هستند. با این دعوت نشان می‌دهد دعوی آنان برای پنهان‌کردن عیب و گناه خویش است و اهل صلاح و راستی نیستند.