بررسی رجز بر اساس الگوی مربع ایدئولوژیک ( مطالعه موردی: رجزهای داستان رستم و خاقان چین)

در حماسه، رجز ابزاری کلامی در نبردهاست که دو رقیب در جهت اثبات برتری خویش و تضعیف روحیه حریف و ارعاب او به کار می گیرند. در این پژوهش با این فرض که می توان از رجز خوانشی گفتمانی داشت، رجزهای داستان «رستم و خاقان چین» بر اساس الگوی مربع ایدئولوژیک در نظریه ون دایک در تحلیل گفتمان انتقادی مورد بررسی قرار گرفت . برآیند پژوهش نشان می دهد که در این داستان فضای تخاصم به وسیله راهبرد گفتمانی قطب بندی بین دو گروه ایرانیان و تورانیان بازنمایی شده است و رجزها را بر این اساس می توان گزاره هایی گفتمان مدار دانست که کنشگر هر قطب بر برتری خویش و ضعف رقیب تاکید می کند و همچنین نقاط منفی خویش و وجوه قدرت رقیب را نادیده می گیرد که این ساختار در چارچوب مربع ایدئولوژیک قابل تبیین است. از نظر تحقق ادعاهایی که دو قطب در رجزها عنوان می کنند، ادعای قطب ایرانی مبنی بر پیروزی و از بین بردن رقیب همواره تحقق می یابد اما رجزهای کنشگران تورانی علی رغم قدرتمندی آن ها در روبارویی با قطب ایرانی مجال تحقق پیدا نمی کند که این امر از نظر گفتمانی باعث تاکید بر ایدئولوژی برتری گفتمان ایرانی و بازنمایی مثبت آن و همچنین بازنمایی منفی گفتمان غیرایرانی با تاکید بر شکست پذیری آن می شود.