کارآمدی دولت و دولت کارآمد؛ تاملی از منظر فلسفه سیاسی صدرا

امروزه کارآمدی دولت یکی از دغدغه های مهم اندیشمندان و جوامع محسوب می‌شود. معیار ارزیابی عمومی از یک نظام سیاسی، از جمله میزان تحقق کارآمدی است. در فرض فقدان کارآمدی، با چالش مقبولیت دولت ها مواجه خواهیم بود (اهمیت و ضرورت). کارآمدی متعلَّق دانش های گوناگونی محسوب می‌شود؛ از جمله دانش هایی نظیر مدیریت، اقتصاد و سیاست. یکی از منظرهای مهم و در عین حال مغفول و ناگشوده که می‌توان کارآمدی را مورد مداقه نظری و مفهومی قرار داد، فلسفه سیاسی است. فلسفه سیاسی از یک طرف در مواجهه با مفاهیم و از جمله مفهوم کارآمدی دولت، دست به ژرف‌کاوی می‌زند و از طرف دیگر به دلیل التفات ویژه‌ای که به بافتارهای سیاسی و اجتماعی دارد، انضمامی‌اندیش است؛ همین دو ملاحظه باعث می‌شود تا فلسفه سیاسی در اندیشیدن به کارآمدی دولت اولاً از نگره‌های جامعه‌شناختی و نگاه‌های سیاستی-مدیریتی به کارآمدی عبور کند و به نحوی عمیق‌تر به آن بیندیشد و ثانیاً خوانشی انضمامی از کارآمدی دولت ارائه کند و چه بسا راهکارهایی جهت ارتقای آن ارائه نماید. نوشتار حاضر تلاشی است در جهت ظرفیت‌سنجیِ فلسفه سیاسی اسلامی با تمرکز بر آراء و دیدگاه‌های ملاصدرا در مواجهه با ملاحظات پیش‌گفته. فرضیه این است که فلسفه سیاسی به ویژه فلسفه سیاسی اسلامی، ظرفیت های مناسبی جهت بحث در‌باب بنیادهای کارآمدی دولت دارد که از این میان فلسفه سیاسی صدرالمتالهین به عنوان یکی از شعب مهم فلسفه سیاسی اسلامی، ظرفیت ویژه ای جهت ورود به این مبحث دارد. برای فهم کارآمدی دولت در تلقی صدرایی، اولاً نیاز به روش درست مواجهه با صدرا و آثار او هستیم که در اینجا از آنچه اشتراوس، فهم تاریخیِ واقعی نام می‌نهد، بهره برده ایم. روش مورد استفاده در این مقاله، روش توصیفی- تحلیلی است. ثانیاً نیازمند ارائه بسته مفهومی حکمت متعالیه و استخراج کدها و عناصر کارآمدی دولت از این بسته هستیم؛ چنانکه در تحقیق حاضر به ظرفیت سنجیِ برخی آثار صدرا (با تاکید بر اسفار و رساله سه اصل) برای ارائه این بسته مفهومی و استخراج مولفه های کارآمدی از آن به منظور نزدیک شدن به افقِ فهمِ صدرا از کارآمدی دولت پرداخته ایم. در واقع در مقاله حاضر هم بر بنیادهای کارآمدی و هم بر عناصر و مولفه‌های آن تاکید می‌شود. یافته‌های بحث نشان می‌دهد که کارآمدی دولت عمیقا دغدغه صدرا بوده است و در این راستا وی، کارآمدی انسان را بنیاد کارآمدی دولت می‌داند.