تشابهات فرهنگی شیعیان ایران در دوره صفوی در سیاحتنامه اولیاء چلبی سیاح عثمانی (مطالعه موردی: بازخوانی آیین عزاداری ماه محرم)

صفویان با رسمی کردن تشیع در ایران تلاش بسیاری برای بسط و نهادینه کردن این مذهب در ایران انجام دادند. یکی از مهمترین اقدامات آنها، برپایی هرچه باشکوهتر مظاهر تشیع از جمله عزاداری ماه محرم و عاشورا در ایران بود، زیرا در تشیع یکی از مهمترین عناصر حیات دینی و مناسک جمعی، عزاداری ماه محرم است. در این میان سیاحان اروپایی که در عصر صفویه به ایران سفر کردند، شاهد برپایی عزاداری ماه محرم در ایران بودند و توانستند زوایایی را از این مظاهر و مناسک عزاداری ثبت نمایند. از جمله مهمترین سیاحانی که در عصر شاه عباس دوم به ایران سفر کردند، می‌توان به اولیاء چلبی سیاح اهل عثمانی اشاره کرد. وی ضمن چهل سال سیاحت در دنیا چهار بار نیز به ایران سفر کرد و دو بار از نزدیک شاهد مراسم برپایی مراسم و مناسک ماه محرم و روز عاشورا در تبریز و درگزین همدان بود. این پژوهش که با روش کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی تحلیلی، تدوین شده به دنبال پاسخ به این سوال است با توجه به اینکه اولیاء یک مسلمان سنی و درعین حال نماینده یک رقیب سیاسی بود، چه عکس العملی و تفاوتی در دیدگاه و اشارات وی درخصوص آداب و رسوم ماه محرم با دیگر سیّاحان غربی وجود داشته است؟ نتایج این تحقیق نشان داد اشارات چلبی در خصوص برگزاری اعمالی چون مقتل خوانی، شمایل گردانی، تعزیه خوانی، نذر و احسان تفاوت چندانی با نوشته‌های سیاحان دیگر در ایران ندارد و تفاوت عمده او، نگاه خاص به مراسم قمه زنی است که نخستین بار به صورت مبسوط اشاراتی مهم به آن شده است.