مطالعه تطبیقی نقش ها و فرم های به‌کاررفته در عَلَم و توغ آیین‌های عاشورایی

شیعیان سراسر جهان برای زنده نگه‌داشتن این حماسه، در عزاداری ها از عناصر و نمادهایی در قالب آیین‌های سوگواری ماه محرم و صفر استفاده کرده اند. عَلَم و توغ ازجمله نمادهای به‌کاررفته در آیین سوگواری عاشورا در میان شیعیان هستند. نقش‌ها و نشانه های دینی و مذهبی بر روی عَلَم و توغ که به‌صورت، نقوش گیاهی، عبارات مذهبی به کار می رود دربردارنده بخش مهمی از ویژگی های مذهبی، مردم شناختی و هنری ایران است. تنوع این نمادها گویای تاثیر عمیق حماسه عاشورا در فرهنگ شیعیان است. نمادها به دلیل عینی بودنشان، در ذهن‌ها ماندگار و سبب تداوم آیین و سنت می‌شوند. این پژوهش به روش تحلیلی و توصیفی به بررسی تطبیقی نقش‌ها و فرم‌های به‌کاررفته در عَلَم و توغ می پردازد. هدف این پژوهش دست یافتن به فرهنگ و نمادهای بصری نقش‌ها و فرم‌های نمادین به‌کاررفته در عَلَم و توغ آیین‌های عاشورایی است که توسط هنرمندان زمان خود جهت معنا بخشیدن به باورها و اعتقادات مردم خلق گردیده اند. این پژوهش می‌کوشد تا به این پرسش پاسخ دهد که، نقش‌ها و فرم‌های به‌کاررفته در عَلَم و توغ آیین عاشورایی دارای چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی از حیث کاربرد نمادها و اسطوره‌ها می‌باشند. حاصل این پژوهش حاکی از آن است که در طول تاریخ ایران، بین هنر و آداب معنوی برگرفته از مذهب ارتباط بسیار نزدیکی وجود داشته است. بسیاری از نمادها و اسطوره‌هایی که ریشه در کهن‌الگوهای ایران باستان دارند، در قالب نقش‌ها و فرم‌های علم و توغ نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. ازجمله شباهت‌های موجود در علم و توغ در آیین عاشورایی می‌توان به نقش سرو در مرکز علم که کانون توجه مخاطب قرار دارد و نماد اژدها که در دو سمت توغ مشاهده می‌شود اشاره کرد. اما ازجمله تفاوت‌های موجود در علم و توغ آن است که سراسر توغ با کتیبه مزین می‌شود، درحالی‌که در عَلَم علاوه بر کتیبه با نقوش اسلیمی و قطعات عتیقه نیز تزیین می‌شود. از دیگر تفاوت‌های این دو عنصر آیین عاشورایی، تفاوت در فرم‌ها و نقش‌های به‌کاررفته در آنان است، به‌گونه‌ای که در عَلَم مجموعه‌ای از نمادهای رنگ، انسانی، گیاهی، پرندگان و حیوانی در قالب فرم مشاهده می‌شود، اما در توغ این تنوع در نقش مشاهده می‌شود و تنها نماد اژدها به‌صورت فرم دیده می‌شود. می‌توان گفت نمادهای به‌کاررفته در عَلَم و توغ برگرفته از اعتقادات مذهب شیعه و کهن‌الگوهای ایران باستان می‌باشند.