مقایسه عکس‌های عاشورا در عهد قاجار با عهد پهلوی

محرم و عاشورا یکی از مناسک بزرگ معنوی است که هرساله در ایران باشکوه زیادی برگزار می‌شود و هنرمندان بسیاری را جذب خود می‌کند. عکاسی یکی از رسانه‌هایی است که از ابتدای ورود به ایران در خدمت این مراسم درآمد. از زمان قاجار با ورود اولین دوربین‌های عکاسی و برحسب علاقه‌ای که پادشاهان قاجار به برگزاری مراسم عاشورا داشتند، عکاسان زیادی از این مراسم به شیوه‌های مختلف عکاسی کردند. در دوره پهلوی با توجه به محدودیت‌هایی که رضاشاه بعد از به قدرت رسیدن در رابطه با جلوه‌های دین ایجاد کرد، برگزاری مراسم عاشورا و به‌تبع، عکاسی از آن کم شد. با توجه به تغییرات فرهنگی و سیاسی در دو عهد پهلوی و قاجار و همچنین پیشرفت‌هایی که درزمینهٔ فن و هنر عکاسی اتفاق افتاد، تصاویر حاصله می‌بایست تفاوت‌هایی با یکدیگر داشته باشند. پژوهش پیش رو که به روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی و با شیوه جمع‌آوری اطلاعات با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و مراجعه به سایت‌های اینترنتی انجام‌شده، به بررسی و مقایسه شباهت‌ها و تفاوت‌های این آثار پرداخته است. عکس‌های موردبررسی از وب‌سایت‌های مختلف جمع‌آوری‌شده و بر اساس موضوع دسته‌بندی شدند. همچنین ساختار بصری و زیبایی‌شناسی آن‌ها موردبررسی و تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد عکاسی از سه موضوع در دو دوره مشترک بوده است : عکاسی از دسته‌جات عزاداری و مردم در خیابان‌ها ، تکایا، مساجد و امام‌زاده‌ها – اعضای هیئت‌های عزاداری و تعزیه در قالب گروه‌های چیدمان شده – شاه یا اعضای خانواده و سلطنت. اما در دوره قاجار عکس‌هایی از قمه زنان و همچنین زنان در مکان‌های عزاداری دیده شد که در عهد پهلوی نمونه‌ای نداشت، همچنین در اواخر دوره پهلوی عکس‌های محرم با تصاویری از امام خمینی همراه بود که این وجهه سیاسی در عکاسی قاجار سابقه نداشت. ازنظر ویژگی‌های تصاویر باید به این نکته اشاره کرد که بیشتر تصاویر دو گروه با لنزهای زاویه باز و از ارتفاع بالا و با عمق میدان زیاد گرفته‌شده‌اند و در هیچ‌کدام یک از دو دسته تصویر معیارهای زیبایی شناسانه ترکیب‌بندی وجود ندارد.