بررسی تحلیلی و نماد شناسانه‌ی سر اژدها در توغ‌های ایرانی (در بازه زمانی قبل از صفویه تاکنون)

هدف از پژوهش حاضر بررسی تحلیل‌های انجام‌شده در رابطه با حضور اژدها در هنر اسلامی ایرانی بخصوص علامت‌های عاشورایی است. در طرفین تیغه‌های توغ سر اژدها دیده می‌شود که نسبت به سایر عناصر از دلایل کمتر شناخته‌شده‌ای برخوردار است. برخی از محققین این عرصه بر این باورند که این سرها، نماد لشکر جنیان حاضر در روز عاشورا است، که برای یاری امام حسین (ع) اِذن ورود به میدان جنگ خواستند و امام موافقت نفرمودند. (یعنی نماد خیر و یاری). برخی دیگر نماد عقوبت کار ستمگران می‌دانند که گرفتار آتش جهنّم (مار غاشیه) می‌شوند. (یعنی نماد شرّ) و امّا آنچه از اساطیر باستانی ایران‌زمین برمی‌آید و در نگاره‌های قدیمی به تصویر کشیده شده، اژدها نمادی دوگانه است گاه نماد شرارت، خشک‌سالی و خویِ زشت، همچون مارهای شانه ضحاک و گاهی نمادی از نگهبان درخت زندگی و گنج‌های باارزش. چنانکه از مستندات برمی‌آید توغ از زمان آق قویونلوها در ایران کاربرد داشته است، اما از دوران صفویه و بعدازآن به‌صورت ادوات خاص عزاداری سیدالشهدا، جایگاه خاص خود را در میان شیعیان پیداکرده است.پژوهش حاضر نشان می‌دهد حضور اژدرها بر روی توغ می‌تواند اشاره‌ای غیرمستقیم به نبود آب و شهادت امام و یارانشان در اوج عطش و تشنگی داشته باشد و یا نمادی از نگهبانان درخت زندگی و گنج پنهان عالم معنی است.روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و سوالات بنیادی عبارت‌اند از:1. حضور اژدها بر روی علامت‌های عاشورایی نماد چیست؟2. سیر تحول فرمی «دهانه اژدر» چگونه بوده است؟