خیالی‌نگاران عاشورا

عاشورا باقدرت گرفتن حاکمان شیعی مجال ظهور و بروز یافت و ابزار و ظرفیت‌های موجود ازجمله هنر در خدمت تبلیغ و ترویج آن قرار گرفت. اگرچه هنرِ گفتاری سابقه‌ای طولانی داشت؛ اما هنر تصویری مرتبط با واقعه عاشورا، در بطن حاکمیت شیعه، طی حدود یازده قرن تکوین تدریجیِ آداب سوگواری عاشورا، در قرن چهاردهم هجری قمری در قالب نقاشی، نمود عینی یافت. هنرمندان عام و مکتب ندیده با ارائه هنر خود در میان توده مردم و محل اجتماع آن‌ها همچون قهوه‌خانه به نام هنرمندان قهوه‌خانه‌ای شهرت یافتند؛ که به خاطر ویژگی‌های منحصربه‌فرد، ازجمله به‌کارگیری قوه خیال، به خیالی نگاری نیز شناخته می‌شوند. در این مختصر، پس از شناخت اجمالی تاریخچه تشیع، به زمینه‌های پیدایش هنر عاشورایی پرداخته و ضمن معرفی نقاشی خیالی نگاریِ قهوه‌خانه‌ای، به پاره‌ای از ویژگی‌های تبلیغ و تکریم جلوه‌های عاشورا در صورت و معنا اشاره شده است. برای این منظور با شیوه توصیفی تحلیلی و استفاده از مدارک اسنادی، کتابخانه‌ای و اینترنتی به این سوال پاسخ داده شد که؛ اولاً: آیا هنرمند، واقعه عاشورا را در قالبی صوری، روایتگری و تاریخ‌نگاری آیینی کرده یا به مضامین هم توجه داشته است و ثانیاً: هنر او تنها نقش و طرحی از واقعه است یا علاوه بر نقاشی به‌عنوان رسانه در مخاطب اثر ارزشی دارد. نتیجه پرسش‌ها نشان داد که؛ نقاش قهوه‌خانه‌ای اعتقادات خود را با قوه خیال، با استفاده از فرم و قالب، مفاهیم و محتوا را در خدمت عقاید عاشورایی خود قرار داده تا قشر عام جامعه با هر سطح سواد، بتوانند با دیدن تقابل حق و باطل و خیر و شر، پیام نقاش را که همراه نوعی جانب‌داری از حق و نیروهای خیر است، دریافت کنند.