بررسی ارتباط بین آیین‌های عاشورایی و فضاهای جمعی شهری

شهر به عنوان موجود زنده؛ تجلی گاه خاطرات، نوع زندگی، باورها، اعتقادات و تعلقات مردمی است که در آن زندگی می کنند. بدین‌صورت شهرها، علاوه بر بعد ظاهری و فیزیکی، دارای ابعاد معنایی، تاریخی، اجتماعی و هویتی نیز می باشد. باورها و اعتقادات ساکنان شهرها، ارزش ها و هنجارهایی به وجود آورده است که جزئی از فرهنگ آن ملت شده، و گاه با مذهب آنان درآمیخته و شکلی مقدس به آن داده است، و به‌صورت حرکات مذهبی در شهرها نمود یافته است. با توجه به اینکه اکثر این حرکات به‌صورت دسته جمعی و در بستر شهر صورت می گیرد؛ فضاهای عمومی شهری دارای نقش و اهمیت ویژه ای در این زمینه است. فضاهای جمعی به عنوان یکی از مهم‌ترین فضاها در شهرهای امروزی به شمار می روند؛ ویژگی این گونه فضاها، تابع شرایط طبیعی و اقلیمی، فرهنگی، مکانی و زمانی است. به عبارتی؛ فضای جمعی در شهرها، صرفاً شامل مسیرهای ارتباطی، خیابان ها، کوچه ها و ... نمی شود، بلکه فضایی است که بیشتر تعاملات انسانی، اجتماعی و فرهنگی در آن صورت می پذیرد. با اضافه شدن فضاهای مذهبی در دوران اسلامی به کشورمان، ساختار فضاهای جمعی، جهت پیروی از دین اسلام و آموزه های آن، و نیز اجرای فرامین و مناسک مذهبی، به لحاظ کالبدی و کارکردی رنگ و بوی جدیدی گرفت. این آیین های جمعی؛ شامل مراسم به هم پیوسته ای است، که برگزارکنند گان آن، با استفاده از شمایل و نمادهای خاص، به نمایش این مناسک، در یک فضای مشخص می پردازند. یکی از مهم‌ترین این مراسم، عزاداری امام سوم شیعیان و آیین عاشورایی است. در ماه محرم و مراسم روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی، مردم در فضاهای شهری به عزاداری می پردازند. انجام این مراسم در این فضاها، منجر به ایجاد خاطرات جمعی می گردد، مکان برگزاری این خاطرات حس تعلق‌خاطر را در افراد؛ نسبت به فضایی که آیین ها در آن مراسم شکل می گیرد؛ افزایش می دهد. مراسم آیین عاشورایی، به دلیل برگزاری در فضاهای عمومی شهری، دارای نقش مهمی در شکل گیری خاطرات جمعی هستند. هدف از انجام این پژوهش، نحوه ی کارکرد فضاهای شهری در این دوران و شناخت الگوی کارکردی فضا در این شهرها، با روش توصیفی-تحلیلی، و مطالعه اسنادی و کتابخانه‌ای ست. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که قرارگیری مردم در فضاهای جمعی شهری، در این بازه های زمانی خاص، علاوه بر جنبه ی کارکردی؛ موجب ایجاد خاطره ی جمعی مشترک، حس تعلق‌خاطر به مکان های جمعی عزاداری و نیز ایجاد تعاملات اجتماعی بر مبنای آیین مشترک می گردد.