تجلی مراسم محرم در شکل شهر دزفول

یکی از مهم‌ترین آیین‌های جمعی در ایران که نه‌تنها در شکل تفکر جمعی بلکه به نحوه تولید فضا نیز موثر بوده است مراسم محرم است. این مراسم با سابقه تاریخی که دارد بر شکل‌گیری محورها و نحوه تنظیم فضاهایی مانند حسینیه و عباسیه و ... بر شکل شهر اثر گذاشته است. در شهرهایی که مراسم محرم به‌صورت مراسمی ویژه انجام می‌شود، جایابی عناصر ساختار دهنده به آن نیز به نحوی در این راستا و محورها پدید آمده و یا تغییر یافته است. این مقاله سعی در بررسی مراکز تجمع بافت قدیم شهر دزفول و شیوه‌ی برگزاری رسوم ماه محرم در آن‌ها است. هدف شناخت مراسم‌های ماه محرم در شهر دزفول و بررسی این موضوع است که هر یک از عناصر معماری و شهرسازی از قبیل: خیابان، میدان، مسجد و ... چه نقشی در شیوه‌ی برگزاری این مراسمات ایفا می‌کنند. نمونه‌ی موردی که در این مقاله موردبررسی قرار می‌گیرد در دو مورد از محله‌های قدیمی شهر به نام‌های قلعه و مسجد قرار دارند، که در مقیاس دقیق‌تر شامل مسجد جامع دزفول، میدان امام خمینی، خیابان امام خمینی، حسینیه‌ای در محله‌ی قلعه و امام‌زاده سبزه‌قبا است. روش انجام این تحقیق به‌صورت توصیفی تحلیلی است که به دو شیوه‌ی میدانی و کتابخانه‌ای انجام‌گرفته است. در پایان هم نتایج تحقیق در قالب جداولی شامل جمع‌بندی مراسمات عاشورایی و نمادهای عاشورایی شهر دزفول ارائه شده است. نتایج نشان می‌دهد ریخت شهری مناسب برگزاری مناسک دینی ازجمله عوامل ایجاد وحدت و انسجام اجتماعی هستند. همبستگی اجتماعی سلامت روحی و روانی جامعه را به ارمغان می‌آورد. در پی آن شهری که دارای چنین اجتماعی است پایداری اجتماعی‌اش بیش‌ازپیش تضمین شده که خود به پایداری شهر منجر می‌شود. درواقع همین رفتارهای اجتماعی هستند که به کالبد شهر هویت می‌بخشند. عناصر کالبدی شهر بسته به ویژگی‌هایی از قبیل ابعاد، وسعت، کاربری و ... نقش مهمی در برپایی این آیین‌ها بر عهده‌دارند. یکی از عوامل وحدت نسلی در دزفول برگزاری مراسم محرم و تجدید خاطره با کالبد شهری در طی برگزاری این مراسم است.