بازخوانی سیر تغییرات شکل حیاط در معماری خانه (نمونه موردی: خانه های شهر دزفول)

حیاط همواره جزیی ناگسستنی از معماری سنتی ایران به شمار می رود که متاثر از شرایط قومی، مذهبی، و به ویژه اقلیمی، در انواع گوناگون معماری کاربرد دارد. از سوی دیگر قابلیت حیاط در ایجاد فضایی دنج و خلوت و به دور از زحمت مزاحمان، با بهره گیری از عواملی چون کنترل تابش خورشید و سایه اندازی، کنترل بادو هوا، محصوریت، امنیت، محرمیت و غیره، خود را به عنوان مینیاتوری از بهشت در دل خانه های منطقه خشک ونیمه خشک ایران جای می دهد. در این میان، تغییرات ساختاری و مفهومی این عنصر شاخص معماری گذشته ایران در کنار سایر عناصر خانه در دوران معاصر، موجب کم رنگ شدن یا از بین رفتن الگوهای کهن معماری حیاط در فضاهای مسکونی امروز ایران شده است. بافت کهن شهر دزفول نمونه ای از مجموعه های تاریخی – فرهنگی کشور است که از این تغییرات بی نصیب نبوده و آسیب های جبران ناپذیری متحمل شده است. توجه و بازخوانی خصوصیات این فضای شاخص ایرانی – اسلامی، می تواند زمینه ساز احیای ویژگی های حیاط و به کارگیری آن در معماری امروز این شهر باشد. این مقاله در نظر دارد تا شکل حیاط و کارکرد فضایی آن را در معماری خانه های شهر تاریخی دزفول بررسی نماید. به همین منظور از تجزیه و تحلیل منابع مکتوب و برداشت های میدانی صورت گرفته استفاده شده است. چنین به نظر می رسد که حیاط ها در گذشته واجد ویژگی هایی چون انتظام فضایی، وجود فضای سبز به عنوان جزیی لاینفک از عناصر شکل دهنده آن ، فضای باز ارتباطی چند عملکردی و غیره با هویتی مشخص بوده اند که گذر زمان موجب رنگ باختن این خصوصیات و تبدیل شدن آنها به پارکینگ و فضای دست چندم یا حذف کامل آنها از اجزای خانه شده است.