جایگاه حقوق شهروندی متهمان در فرایند جرم‌یابی

زمینه و هدف: فرایند جرم‌یابی در ارتباط با حقوق شهروندی در نظام عدالت کیفری دارای ابعاد، مولفه و شاخصه‌های مهمی می‌باشد که در خصوص متهمان رعایت آن لازم و ضروری می‌باشد و شایسته است متخصصین جرم‌یابی نسبت به آن آگاهی وتوجه ویژه داشته باشند. از این رو، پژوهش حاضر با هدف تبیین جایگاه حقوق شهروندی در فرایند جرم‌یابی انجام پذیرفته است.روش: پژوهش از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ ماهیت داده‌ها و شیوه اجرا از نوع پژوهش‌های کیفی و از نوع اکتشافی است. برای تحلیل داده‌ها از روش تحلیل اسناد مرتبط علمی و قوانین استفاده شده است. برای این منظور، مفاد قانونی مرتبط از قبیل قوانین بین‌اللملی، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قانون مجازات اسلامی مصوب1392، قانون آئین دادرسی کیفری مصوب1392، ماده واحدة قانون احترام به‌ آزادی‌های مشروع و حفظ‌ حقوق شهروندی مصوب 1383 و سایر قوانین داخلی و خارجی می‌باشد که به صورت هدفمند انتخاب شدند و در سومین بار مطالعه، به اشباع نظری و مضمونی و به تائید 7 نفر از خبرگان رسید و جهت تحلیل محتوای کیفی، از نرم‌افزار maxqda استفاده شد. یافته ها: 159مضمون پایه‌ای استخراج شده که30 مضمون سازمان‌دهنده و 3 مضمون فراگیر شامل قوانین و حقوق شهروندی مربوطه به متهمین در فرایند جرم‌یابی در سه فرایند: 1-کشف جرم (ممنوع بودن شنود و کنترل ارتباطات مخابراتی-تفتیش و بازرسی منازل و محل کار متهمان- تفتیش و بازرسی منازل و محل کار برخی از مقامات دولتی)، 2-تحقیقات مقدماتی (احساس امنیت متهمین حین بازجویی- تاخیرناپذیری تحقیق- رعایت مقررات تحقیق از متهمان- اجتناب از شکنجه در بازجویی‌ها- اجتناب از اعمال تبعیض‌ بین‌ اصحاب دعوی- تسریع‌ در رسیدگی‌ به‌ پرونده‌ها- بازجویی قانونمند، 3-تعقیب متهمین (حق جبران ضرر و زیان متهم- حق‌ متهم‌ به‌ بهره‌مندی از اصل‌ برائت‌- اصل‌ منع‌ دستگیری و بازداشت‌ افراد- منع‌ بازداشت‌ متهم‌ بیش‌ از ٢٤ ساعت‌- مطلع‌ ساختن‌ از دلایل‌ دستگیری- مطلع‌ ساختن‌ خانواده- مدت تحت نظر و تمدید آن- حق تفهیم اتهام- حق اعتراض متهم- حق سکوت متهم- حق معاینه پزشکی- حق داشتن مترجم- حق بازجویی بدون شکنجه- ممنوعیت مطلق شکنجه- رعایت اصل برائت- حق داشتن وکیل-بازجویی تحت ضوابط قانونی) بدست آمد.نتایج: مهم‌ترین جایگاه حقوق شهروندی در فرایندجرم‌یابی در بُعد تعقیب متهمین قرارگرفته است، چراکه دراین مرحله، آزادی متهمین سلب واز خود اختیاری ندارند؛ این تکلیف قانونی با ضمانت اجرایی خاص مد نظر قانونگذار قرار گرفته است.

the position of the accused’s citizenship rights in the criminal investigation process

field and aims: the criminal investigation process related to the citizen’s rights in the criminal justice system has important dimensions, components and indicators, which are necessary and necessary for the defendants to comply with, and it is appropriate for criminal investigation experts to have special knowledge and attention to it. therefore, the current research has been carried out with the aim of explaining the position of citizenship rights in the criminal investigation process.method: in terms of purpose, the research is practical, and in terms of the nature of the data and the method of implementation, it is qualitative and exploratory. the method of analyzing related scientific documents and laws has been used for data analysis. for this purpose, relevant legal provisions such as international laws, the constitution of the islamic republic of iran, the islamic penal code approved in 2013, the criminal procedure law approved in 2013, the single article of the law on respecting legitimate freedoms and protecting citizen rights approved in 2004 and other domestic and foreign laws that they were selected purposefully and in the third time of the study, theoretical and thematic saturation was reached and 7 experts approved, and maxqda software was used for qualitative content analysis.findings: 159 basic themes have been extracted, which include 30 organizing themes and 3 inclusive themes, including laws and citizenship rights related to the defendants in the criminalization process in three processes: 1-crime detection (prohibition of eavesdropping and control of telecommunication communications - inspection and inspection of the homes and workplaces of the accused - search and inspection of the homes and workplaces of some government officials), 2- preliminary investigations (feeling of the safety of the accused during interrogation - the investigation must not be delayed - compliance with the regulations of the investigation of the accused - avoiding torture during interrogations - avoiding discrimination between litigants - speeding up the processing of cases - lawful interrogation, 3- persecution of the accused (the right to compensation for the accused’s losses and damages - the right of the accused to benefit from the principle of acquittal - the principle of prohibiting the arrest and detention of people - prohibiting the arrest of the accused for more than 24 hours - notifying the reasons for the arrest - notifying the family - period under its review and extension, the right to explain the accusation, the right to object the accused, the right to remain silent, the right to a medical examination, the right to have an interpreter, the right to be interrogated without torture, the absolute prohibition of torture, the observance of the principle of innocence, the right to have a lawyer, and the right to be interrogated under legal conditions.