روش‌شناسی تکوینی: نگاهی تحولی به پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی اسلامی

در حوزهٔ شناخت علمی چگونگی دستیابی به واقعیت و شیوهٔ دسترسی به یافته‌ها گاه اهمیت بیشتری از خود یافته‌ها دارد، چراکه اعتبار و سودمندی یافته‌ها وابسته به روش‌هایی است که محققان در فرآیند تحقیق به‌کار می‌گیرند. روش‌شناسی تکوینی نگاهی هدفمند به پژوهش است که با مبنا قراردهی فلسفهٔ اسلامی به‌صورت عام و حکمت متعالیه صدرایی به‌صورت خاص کوشش دارد واقعیت (گذشته/حال/ آینده) را مورد شناسایی قرار دهد. این روش‌شناسی مبتنی بر فرانظریه تکوینی است که با قبول مبانی اساسی حکمت صدرایی (اصالت وجود، تشکیک وجود و حرکت جوهری) منطقی را پیشنهاد می‌دهد تا راهنمای پژوهشگران برای ورود به علوم تجربی انسانی- اجتماعی در بستر اندیشه اسلامی باشد. روش این پژوهش هستاریابی تکوینی از نوع هستارانگاری توصیفی- استنتاجی است که در آن پژوهشگر با تشریح مولفه‌های فرانظریه تکوینی و روش‌شناسی مفروض در این فرانظریه تلاش نموده است، دستگاهی شناختاری با عنوان دستگاه «مختصات کروی تکوینی» را پیشنهاد دهد. این دستگاه فضایی توپولوژیک را فراهم می‌آورد که مختصات رویدادهای مشاهده‌شده که با عنوان هستار از آن یاد می‌شود، قابل بازنمایی کمی، کیفی، مکان‌مندی، زمان‌مندی، اثرگذاری، اثرپذیری و دیگر مختصاتی که امکان شناخت رویدادهای درون فردی و بیرون فردی و تبادل فرد و کرانمندی‌های او یا آنچه او را احاطه کرده است را فراهم می‌آورد. در این مقاله ابتدا با معرفی رویکرد تکوینی، فرانظریه تکوینی و دستگاه مختصات کروی تکوینی به روش‌های پژوهش در این رویکرد اشاره خواهد شد و با استنتاج ویژگی‌های روش‌شناسی تکوینی، تلویحات این روش‌شناسی برای علوم انسانی و اجتماعی در بستر اندیشه‌های اسلامی موردبحث قرار می‌گیرد. حسب‌نظر مولف این نگارش، روش‌شناسی تکوینی رهیافتی قابل‌توجه در مواجهه با پرسش دشوار چیستی روش‌شناسی و چگونگی پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی اسلامی است.

formative methodology: a transformative approach at research in islamic humanities and social sciences

in the realm of scientific cognition, the manner of achieving reality and the method of accessing findings sometimes holds greater importance than the findings themselves, as the credibility and usefulness of findings depend on the methods employed by researchers in the research process. formative methodology is a purposeful approach to research that seeks to identify reality (past/present/future) with a foundation in islamic philosophy in general and sadraean transcendent wisdom in particular. this methodology is based on the meta-theory of formation, which proposes a logic by accepting the fundamental principles of sadraean wisdom (originality of existence, the gradation of existence, and substantial motion), in order to guide researchers in entering the human-social empirical sciences within the framework of islamic thought. the method of this research is formative entity-recognition of the descriptive-inferential type, in which the researcher attempts to propose a cognitive device called the formative spherical coordinates system by elucidating the components of formative meta-theory and the methodology presumed in this meta-theory. this device provides a topological space that allows for the representation of observed event coordinates known as, entity, in quantitative, qualitative, spatial, temporal, influential, affected, and other coordinates that facilitate the identification of intrapersonal and interpersonal events and the individual’s transaction or what surrounds them. in this article, firstly, by introducing the formative approach, formative meta-theory, and the formative spherical coordinates system, the research methods in this approach will be mentioned, and with the inference of the characteristics of formative methodology, the implications of this methodology for the humanities and social sciences within the framework of islamic thought will be discussed. according to the author of this writing, formative methodology is a notable approach to dealing with the challenging questions of the nature of methodology and how research is conducted in islamic humanities and social sciences.