روش شناسی علوم انسانی اسلامی با رویکردی اجتماعی(معرفی یک الگوی مطالعه)

در مکتب اسلام در مبحث هستی‌شناسی، جهان آفریده و دارای جهت الهی است. واقعیت نیز اعم از مشهود و غیب است. ابزار شناخت و کسب معرفت انسان علاوه بر حس و عقل ابزاری، عقل نظری و قلب نیز به شمار می‌آید. به این ترتیب می‌توان گفت روش‌شناسی تولید علم در آن پیچیده‌تر از اصالت‌دادن به تجربه است. این مقاله با توجه به ارزش‌ها و اخلاق بنیادی اسلامی به مبحث روش‌شناسی پرداخته است. یافته‌های تحقیق با روش مباحثه طی حدود 1000 ساعت گفت‌وگو با حدود 20 استاد مسلمان رشته‌های مختلف علوم انسانی و علوم اسلامی دربارۀ انواع روش‌شناسی‌های سکولار و با مبانی اسلامی به دست آمده و جمع‌بندی شده است. با توجه به اندیشهٔ متفکران اسلامی در جهان هستی، موجودات دارای سه بعد زمان، مکان و جهت هستند. در مبحث معرفت‌شناسی، با اتکا به قرآن کریم میان اندیشمندان اسلامی این توافق وجود دارد که ابزار شناخت حس، عقل و قلب هستند.از اینجا می‌توان نتیجه گرفت که هر وجود یک وجه محسوس، یک وجه تعقلی و یک وجه تعلقی دارد؛ پس باید در روش‌شناسی، برای تولید علم به مطالعۀ سه بعد گفته‌شده از هر موضوع با توجه به سه وجه ابزار شناختی آن مبادرت کرد. با ضرب کردن این دو سه بعدِ هر وجود در یکدیگر جدولی نه خانه‌ای به دست آمده است که اوصاف موضوع و مفاهیم لازم برای بررسی یک شناخت کامل‌تر را در اختیار ما قرار می‌دهد. از این جدول و با توجه به مباحث صورت‌گرفته به طراحی یک الگو برای مطالعه دست یافته‌ایم که در این مقاله معرفی شده است.

islamic humanities methodology, in a sociological perspective(introducing a new model of study)

god is the creator and leader of the world in islamic ontology.  in islamic understanding, means of cognition are ‘hearth’ and ‘theoretical reasoning’, besides ‘senses’ and ‘instrumental reasoning’, therefore, methodology of knowledge creation is more sophisticated than merely relying on the ‘experience’.  this article would like to deal with methodology according to fundamental islamic values and morals.  the summation of about 1000 hours of discussions with 20 moslem social and humanities scholars considering secular and islamic social sciences’ methodologies have done by the author of this article.  according to islamic thinkers, creatures have three dimensions of ‘time’, ‘space’ and ‘direction’.  it is a consensus among them that human beings have three means of understanding: ‘senses’, ‘reasoning’ and ‘hearth’.  it means that all beings have three dimensions: sensible, thinkable and heartily.  there for, methodologically, to study a subject we need to review three dimensions with three means of cognitions.  multiplying these three dimensions we would have a ninebox matrix.  these boxes are nine defining factors of each researchable subject.  according to this matrix we will introduce a methodological model for more comprehensive study of all subjects.