متافیزیک علم و شرایط امکان علوم نامتعارف

با آشکارشدن نارسایی‌های علوم متعارف در حل مسائل جهان و پیامدهای ناپسند آن مانند فقر و شکاف درآمدی، سلطۀ فناوری، آلودگی محیط‌زیست و تغییرات جوی و اقلیمی برای زندگی بشری، این پرسش مطرح می‌شود که آیا سنخ دیگری از علوم امکان‌پذیر است که ضمن برخورداری از توانمندی‌های علوم متعارف از نارسایی‌های آن دور باشد. افزون بر گرایش‌های رهایی‌بخش علم، انگیزه‌های دینی برای سازگارکردن علم با آموزه‌های الهی نیز به این پرسش دامن می‌زند. پاسخ به این مسئله نیازمند پژوهش دربارۀ شرایط امکان علوم نامتعارف است. در این مقاله ضمن بررسی گذرای تاریخچۀ تلاش‌های صورت‌گرفته در زمینۀ علم دینی (اسلامی) در ایران و جهان، شرایط امکان علوم نامتعارف از دیدگاه متافیزیک علم به روش تحلیلی تبیین شده است. سرآغاز این پژوهش اشاره به رسالۀ کمتر شناخته‌شدۀ کانت با عنوان «بنیادهای متافیزیکی علم طبیعی» است. سپس نسبت متافیزیک با علم، امکان متافیزیک علم، نیاز علم به متافیزیک، امکان‌پذیری متافیزیک‌های متفاوت و مهم‌ترین اصول متافیزیکی علوم اجتماعی تحلیل شده‌اند. درنهایت شرایط امکان علوم نامتعارف و برخی مزیت‌های رویکرد متافیزیکی به این علوم تبیین شده است.

metaphysics of science and the contingency condition for heterodox sciences

along with inefficiencies of mainstream sciences to find solutions for world problems, and besides the unpleasant difficulties in human lives due to such matters as poverty and economic gap, environmental pollution and climate change, the question raised is whether alternative sciences are contingent, which could preserve mainstream sciences’ potencies and avoid inefficiencies. along this, religious incentives also seek ways to compromise sciences with divine learnings. to answer this question and benefit from alternative sciences, the contingency of heterodox sciences has to be discussed. the article starts by an introduction to efforts made towards islamization of science, then contingency of heterodox sciences is analyzed from the metaphysics of science point of view. the pioneer inquiry in this regard is a lessknown essay of immanuel kant titled metaphysical foundations of natural science. this article touches topics such as the relation of metaphysics to science, the contingency of metaphysics of science, the contingency of different metaphysics, and metaphysical foundations of social sciences. and later explains the contingency conditions of heterodox sciences and some advantages of metaphysical approach to these sciences.