واکاوی ابعاد فقهی، حقوقی و اخلاقی احداث مراکز خرید و پاساژها در شهرهای معاصر ایران

در گذشته فضاهای تجاری تسهیلگر نیازهای اقتصادی انسان از طریق داد و ستد بودند و از ارکان هر مجموعۀ زیستی محسوب می‌شدند. در حال حاضر با تاثیر مدرنیته و ترویج سبک زندگی مصرفی، مراکز خرید مکانی برای بروز چیزهایی است که نادیده گرفته شده‌اند و در تعارض کامل با آموزه‌های اسلامی هستند. همان‌طور که مشخص است، مراکز خرید و مجتمع‌های تجاری در کلان‌شهرها روز به روز افزایش می‌یابند و تاثیرات مخرب قابل‌توجهی دارند؛ از این‌رو شناسایی اثرات و برنامه‌ریزی برای آنان ضروری است. قواعد فقهی یکی از منابع کاربردی در اسلام برای استخراج احکام و روش عمل به‌منظور هم‌راستایی با آموزه‌های اسلامی هستند و شایستگی هماهنگی با محیط و شرایط را به فقه تزریق می‌کنند. بر این اساس، مسئلۀ مدنظر در این پژوهش، بررسی مطلوبیت مراکز تجاری بر پایۀ آموزه‌های فقهی به‌عنوان پدیدۀ نوین شهری است. همچنین این مقوله بررسی شده است که معیارهای موثر از منظر فقه در احداث مجتمع‌های تجاری چیست؟ در پژوهش حاضر، به‌منظور واکای مسئله، از روشی ترکیبی و تحلیلی میان‌رشته‌ای و برای گردآوری داده‌ها از روش کتابخانه‌ای-اسنادی استفاده شده است. براساس یافته‌های این پژوهش، مجتمع‌های تجاری در شهرهای معاصر به دلایل متعدد با قواعد فقهی تعارض داشته و مطلوبیت ندارند. براساس تحلیلی درون‌دینی، از جمله موارد اساسی که برای هم‌راستایی مجتمع‌های تجاری با آموزه‌های اسلامی باید مدنظر معماران و برنامه‌ریزان شهری باشد، عبارت است از: توجه به مکان مجتمع‌های تجاری، جای‌گیری مناسب آن‌ها در پلان شهری و سهولت در دسترسی‌ها، تعریف و ساختن مراکز تخصصی آموزش تجارت، به‌ویژه مسائل فقهی آن در داخل یا کنار مجتمع‌های تجاری، ایجادنشدن پاتوق‌ها، فضاهای جمعی و فضاهای تفریحی و ترویج‌نکردن پرسه‌زنی و وجود توازن میان فضاهای مکلف و غیرمکلف و نیاز شهروندان پرهیز از تظاهر و تفاخر.

Review of Jurisprudential, Legal, and Ethical Dimensions of the Establishment of Shopping Malls in Modern Cities of Iran

In the past, commercial spaces fostered human economic needs through exchanges and were thought of as elements of a living setting. With the prevalence of modernity and dissemination of a consumer lifestyle, shopping centers are seen as places for what was ignored, which conflicts with Islamic teachings. As seen, shopping malls and commercial complexes are on the rise in metropolitans which also have left considerably destructive impacts; thus, it is required to make planning and policies to identify those impacts. Jurisprudential rules are major Islamic sources with procedures consistent with Islamic teachings, adapted to and coordinated with the setting. Thus, the research problem is to investigate the desirability of commercial centers using jurisprudential teachings as a modern urban phenomenon and raise the question: “What are the jurisprudential criteria affecting the establishment of commercial complexes?” The present research uses combined and analytical methods to review the problem and gather data via library and documentary sources. As the findings revealed, commercial centers in modern cities conflict with jurisprudential rules and lack desirability. According to an intrareligious analysis, to make commercial complexes consistent with Islamic teachings, urban planners and architects need to take into account some major issues such as attention to places where the centers are set up, their appropriate location in the urban plan, ease of access, horizontal development of commercial centers, definition and construction of special centers for training commerce, especially issues related to jurisprudential subjects inside or in adjacency with the commercial centers, measures not to create stamping ground and collective resorts or entertainment and recreational sites, creation of a balance between usable and nonusable spaces commensurate with citizen’s needs and avoidance of ostentation and demonstration.