طبیعت به مثابه بنیان برای اخلاق و نسبت آن با فطرت از منظر صدرالمتالهین شیرازی

در نظریه اخلاقی قانون طبیعی از دیدگاه ملاصدرا، طبیعت به مثابه بنیان برای اخلاق تلقی می‌گردد. ملاصدرا طبیعت را با نظر به ابعاد وجودی انسان ترسیم می‌کند و تمام استعدادهای انسان را اعم از قوای حیوانی و انسانی، مدّ نظر قرار می‌دهد. با مبتنی شدنِ اخلاق بر این طبیعت-  که از دیدگاه صدرا دارای تقدس، تحرک ذاتی و هدفمند است- در حقیقت، اخلاق بر شاکله وجودیِ انسان بنا می شود و رابطه دو سویه میان این دو برقرار است و همسان با سیال و ذومراتب بودن طبیعت انسان، دارای تحرک و سیلان خواهد بود. این معنای طبیعت شباهت زیادی با فطرت اصطلاحی به معنای بینش‌ها و گرایشات ذاتی انسان دارد که ممکن است با آن یکسان تلقی گردد. سوال اصلی تحقیق این است که طبیعت به معنای مذکور چه رابطه‌ای با فطرت و محتویات فطری دارد و آیا اساساً از هم متمایزند؟ یافته‌های پژوهش حاکی از این است که گرچه میان طبیعت و فطرت وجوه تشابه زیادی است و در موارد متعددی به یک معنا به کار می‌روند، ولی اساساً این دو متمایز از هم‌اند و رابطه آنها به این نحو است که طبیعت انسان، بستر رشد و شکوفایی محتویات فطری است و ساختار و شاکله ذاتی انسان، قابلیت دریافت و شکوفا نمودن محتویات فطری را دارد. این مقاله با روش تحلیلی-توصیفی تلاش نموده تا با نظر به طبیعت به مثابه بنیان برای اخلاق، تفاوت‌های آن را با فطرت و رابطه متقابل آنها را با نظر به معنایی که ملاصدرا از طبیعت ارائه می دهد، تبیین نماید.

disposition as the firm foundation for moral characteristics and its relationship with the innate consciousness from mulla sadra’s perspective

natural disposition is regarded as the foundation for moral characteristics by mulla sadra due to the theory of the natural law. nature for him is all the human characteristics and talents including all human and animal faculties inherent in the human character. by basing morality on this nature - which from sadra’s point of view has sanctity, intrinsic and purposeful mobility - in fact, morality is based on the form of human existence, and there is a two-way relationship between the two. this is equal to the fluidity and hierarchy of human nature. this meaning of nature is similar to the innate consciousness which comprises inherent human insights and tendencies. the main research question is what the relationship between the human disposition and the innate consciousness is and do they differ from each other? the research findings indicate that although there are many similarities between nature and instinct and they are used in the same sense in many cases, but these two are basically different from each other and their relationship is such that human nature is the bedrock for the growth and flourishing of innate consciousness. this essay deals with a clarification of the human disposition as the foundation for moral characteristics, and their relationship with and differences from each other from mulla sadra’s perspective.