تبیین ماهیت ایثار و حکم مراتب آن از منظر فقه الاخلاق

در گستره حیات انسانی، دو عنصر «عدل و احسان» از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند؛ با این وجود، در مواقع بحرانی که انسان‌ها در موضع چالش‌های اخلاقی قرار می‌گیرند، آنها حاضرند آنچه را دارند در اختیار غیر بگذارند و از منافع خود چشم بپوشند؛ تا جایی که در وقت ضرورت از جان خود نیز برای مصالح دیگران بگذرند. ایثار از منظر اخلاقی، فی نفسه، فعلی ارزشمند، گرانبها و نیکوست. ایثار هم از جنبه آموزه‌های دینی و هم از جهت ارزش‌های انسانی، عملی اخلاقی است؛ هر چند در مواردی، مانند: فداکارى و بخشش مال در راه باطل، مقدم داشتن دنیا بر آخرت و گزینش هواى نفس بر اراده الهی، از مصادیق مذموم و ناپسند آن محسوب می‌شود، امّا آنچه محل تامّل است، این است که ایثار و از خودگذشتگی از آن حیث که معروض احکام شرعی واقع می‌شود، چگونه ارزیابی می‌گردد؟ و در صورت مشروعیت، قلمرو آن تا کجاست؟ این پژوهش که با روش توصیفی تحلیلی انجام پذیرفته است، تلاش دارد با نظر به منابع فقه اسلامی پاسخ‌های مستدل برای این پرسش‌ها بیابد. نتیجه تحقیق آن است که گرچه فقها ایثار مثبت را فی‌نفسه و مطلقاً دارای حسن و مستحب می‌دانند، لکن به اطلاق وجوب شرعی آن قائل نیستند و تنها در مواضعی خاص ایثار مالی، آبرویی و جانی را واجب می‌دانند.

explaining the nature of self-sacrifice and its rulings from the point of view of jurisprudence and ethics

throughout the human life, two elements of justice and kindness have had a special place; nevertheless, in times of crisis when people are faced with moral challenges, they are willing to give what they have to others and give up their interests, to the extent that they sacrifice their lives for the benefit of others when necessary. from a moral point of view, self sacrifice is valuable, precious and good. sacrifice is a moral act both in terms of religious teachings and human values; although in some cases, such as self sacrifice and giving money in vain, putting this world first over the hereafter, and choosing self will over the will of god, it is considered as one of the reprehensible and objectionable examples, what is a place for reflection is that how sacrifice and self sacrifice are evaluated in the sense that they are subject to sharia rulings? and if it is legitimate, how far is its territory? this research, which has been carried out with a descriptive analytical method, tries to find reasonable answers to these questions with reference to the sources of islamic jurisprudence. the result of the research shows that although jurists consider positive self sacrifice to be absolutely good and desirable, they do not consider it obligatory in shari’ah, and consider financial, moral and life sacrifice as obligatory only in certain situations.