بررسی تطبیقی شُکر و کفران نعمت در قرآن و مثنوی معنوی (عوامل، نتایج و مراتب)

شکرگزاری در برابر نعمت‌های الهی و پرهیز از کفران نعمت، از مفاهیم مهم در اخلاق اسلامی است که متاسفانه امروزه با رواج سبک زندگی مادی در بین مردم کم‌رنگ شده است. بر اساس آموزه‌های اخلاقی در سبک زندگی اسلامی، شکرگزاری و قدرشناسی از نعمت‌های خدا، تاثیر ویژه‌ای در رشد و تکامل معنوی انسان دارد و در مقابل آن، ناسپاسی و کفران نعمت از خصوصیات ناپسندی است که منجر به سقوط و تباهی بشر می‌شود. در پژوهش حاضر که به شیوه‌ی توصیفی- تحلیلی انجام شده است، مفهوم «شکر» و در مقابل آن «کفران نعمت» بر اساس آیات قرآن کریم به عنوان مهم‌ترین متن دینی مسلمانان و مثنوی معنوی به عنوان یکی از مهم‌ترین متون ادبیات عرفانی بررسی می‌شود تا در نهایت راهی به سوی فهم عمیق‌‌تر و درک کامل‌‌ترِ این دو مفهوم گشوده شود. در همین راستا نتایج پژوهش نشان می‌دهد که از دیدگاه قرآن و مثنوی، موثرترین عوامل شکرگزاری: یادآوری دائمی نعمت‌های خدا و برخورداری از توفیق الهی است و عوامل تاثیرگذار در کفران نعمت: غفلت از نعمت‌ها، ضعف شخصیت و نظر استقلالی به اسباب است. مهم‌ترین نتایج شکرگزاری نیز افزایش معرفت و تقرب به خدا، فزونی نعمت، پاداش الهی، احساس آرامش و رشد سایر فضایل اخلاقی است. همچنین از مراتب شکرگزاری می‌توان به شکرگزاری زبانی، قلبی و عملی، سپاسگزاری از مخلوقات و شکرگزاری در بلایا اشاره نمود.

a study of the concepts of gratitude and ingratitude in islamic ethics based on the holy quran and the masnavi-ye maʿnavi

gratitude for the blessings of god and avoiding ingratitude are important concepts in islamic ethics that have diminished today with the prevalence of materialistic lifestyle among the people. according to the moral teachings of the islamic way of life, gratitude for the blessings of god has a special effect on the spiritual growth and development of man, and in contrast, ingratitude is a disgusting characteristic that causes the fall and destruction of man. in the present study, which has been done in a descriptive-analytical manner, the concept of thanksgiving and in contrast ingratitude based on quran, verses as the most important religious text of muslims and masnavi maanavi as one of the most important texts of mystical literature are studied to understand deeper and more complete understanding of these two concepts from a moral perspective. in this regard, the results of the study show that from the perspective of the qur’an and masnavi, the most effective factors for gratitude are: constant reminder of god’s blessings and enjoyment of god’s success and the influential factors in the infidels of blessings: neglect of blessings, weakness of personality and independent view of causes. also the most important achievements of gratitude are: increasing knowledge and closeness to god, increasing blessings, divine rewards, feeling of peace and growth of other moral virtues.