بررسی موانع فرهنگی دسترسی زنان به عدالت خانوادگی در ایران

یکی از دغدغه‌های بنیادین در حوزه عدالت جنسیتی، حق دسترسی زنان به عدالت خانوادگی در نظام قضایی است. عدالت خانوادگی که از حدود چند دهه اخیر در کشورهای مختلف مورد تاکید و توجه خاصی واقع شده شامل دعاوی می‌شود که در قالب جرایم علیه حقوق و تکالیف خانواده در هر کشوری قرار می‌گیرد. همچنین دسترسی به عدالت، پارادایمی که از 1970 با ایجاد دولت رفاه شکل گرفت، به توانایی افراد به‌ویژه گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه در مراجعه به دستگاه‌های قضایی رسمی و غیررسمی برای مطالبه حق از دست رفته‌شان اشاره دارد. از آنجا که دسترسی محدود زنان به عدالت یک پدیده پیچیده اجتماعی است که ترکیبی از نابرابری‌های حقوقی، نهادی، ساختاری، اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی است و تاثیر آن بر زنان در جایگاه اقشار آسیب پذیر اجتماعی بیشتر است، هدف این مقاله آنست تا با ارجاع به مطالعات موردی و ادبیات موجود، شرایط دسترسی زنان به عدالت خانوادگی در ایران را بررسی و موانع فرهنگی موجود در این راستا و راهکارهای لازم را ارائه دهد. با توجه به پارادایم موضوع تحقیق و مسایل زنان در ایران، در این مطالعه از دو روش اسنادی و مطالعه موردی برای واکاوی موانع فرهنگی در دسترسی زنان به عدالت خانوادگی در ایران با ارجاع به چند نمونه‌ برآمده از میدان جامعه و مصاحبه با قضات استفاده شده است. برآیند موارد ارائه شده در کنار ادبیات موجود نشان دهنده آنست که موانع فرهنگی در جامعه، زنان را از دسترسی به عدالت خانوادگی در نظام قضایی بازمی‌دارد. در واقع ویژگی‌های فرهنگی و آداب و رسوم و سنت‌های موجود اعتماد به نفس زنان را برای مراجعه به نهادهای حقوقی-قضایی و طرح شکایت علیه همسر تحت تاثیر قرار می‌دهد. به علاوه دستگاه قضایی ایران به علت خلا سبک مدیریتی نتوانسته حمایت لازم برای زنان مراجعه کننده به دادگاه (به مثابه اقشار آسیب‌پذیرتر) را فراهم بیاورد؛ یکی از پیامدهای شاخص حاکمیت سبک مدیریتی موجود آنست که حدود 80 درصد پرونده‌های خشونت خانگی با انصراف از شکایت بسته می‌شود. در این راستا از مهمترین راهکارهای مرتفع نمودن موانع فرهنگی، در اولویت قرار دادن زنان، آموزش، اقدامات عملی و تاکید بر نتایج پرونده‌های دعاوی خانوادگی است.