مقایسه انقلاب اسلامی و نهضت مشروطیت از حیث عوامل شکل‌گیری

مطالعه انقلاب‌های سیاسی و اجتماعی به دلیل اهمیت زیاد، زمینه مناسبی برای انجام تحقیقات علمی، طرح و آزمون فرضیه‌ها، آزمون تجربی نظریه‌های موجود و ارائه نظریه‌های جدید به وجود می‌آورد‌. از آنجا که هر انقلابی در شرایط زمانی و مکانی خاص جامعه خود رخ داده است و انقلابیونی که در این انقلاب‌ها شرکت کرده و آن را به پیش برده‌اند دارای اندیشه‌ها، افکار، فرهنگ‌ها، ‌ارزش‌ها و اهداف متفاوتی بوده‌اند، مقایسه تطبیقی انقلاب‌ها، در عین دشواری و پیچیدگی، باعث می‌شود در زمان تحلیل مسائل و مشکلات هر انقلاب ضمن توجه به ویژگی‌های منحصر به فرد هر کدام، دچار اشتباه و انحراف در تحلیل مسائل نشویم.فرضیه این نوشتار وجود تفاوت قابل توجه میان زمینه‌های شکل‌گیری و روندها و نتایج نهضت مشروطه و انقلاب اسلامی است که از رهگذر نظریات جامعه شناسانه انقلاب به خوبی قابل تبیین هستند و باید در تحلیل و آسیب‌شناسی هر کدام نیز به آنها توجه کرد. بر این اساس در این مقاله سعی شده است با بکارگیری روش مقایسه‌ای، شرایط و موقعیت زمانی نهضت مشروطیت و انقلاب اسلامی با استفاده از نظریه‌های انقلاب مورد پژوهش قرار گرفته و به تبیین هر کدام پرداخته شود‌.از جمله زمینه‌‌‌های تفاوت مشروطه و انقلاب می‌‌‌توان به موارد زیر اشاره کرد: میزان تغییرات در ساختار حاکمیت پیشین، توجه به هویت اسلامی-ایرانی، نسبت با استعمار، میزان و عمق اصلاحات، آرمان‌‌‌ها و آینده نگری، جایگاه و نقش دین، رهبری و نقش آن، میزان مشارکت اجتماعی و میزان حضور مردم‌.