نقش عوامل ژئوپلیتیک بر راهبردهای دفاعی منطقه شمالشرق کشور (مطالعه موردی: استان خراسان شمالی)

زمینه و هدف: از مهم ترین دغدغه دولت ها تلاش برای حفظ امنیت و مقابله با تهدیدات متنوعی است که حیات و بقاء و یا توسعه و پیشرفت شان را به مخاطره انداخته است. از این رو تقویت مولفه های قدرت درونی و ارتقای بنیه دفاعی از اهم اولویت های سیاست گذاری دولت ها است. ویژگی های طبیعی، انسانی، اقتصادی، سیاسی و نظامی استان خراسان شمالی و کشور جمهوری ترکمنستان با 301 کیلومتر مرز مشترک، سبب شده تا محیط جغرافیایی آنها امکاناتی را در اختیار آنها قرار دهد که در موازنه قدرت بین دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکمنستان اثربخش است. از آنجا که سیاست نظامی جمهوری اسلامی ایران از نوع تدافعی است، محیط جغرافیایی این منطقه از جهان با امکاناتی که در اختیار کشورهای مزبور می گذارد، از موقعیت ویژه ای در تدوین راهبردهای دفاعی در منطقه شمال شرق کشورمان برخوردار است که در این تحقیق در صدد دستیابی به آن هستیم. سوال اصلی و فرضیه: سوال اصلی در این تحقیق این است که آیا عوامل ژئوپلیتیکی در محدوده ی استان خراسان شمالی و کشور جمهوری ترکمنستان در تدوین راهبردهای دفاعی منطقه شمال شرق کشورمان موثرند؟ در این راستا فرضیه اصلی تحقیق این است که، به نظر می رسد، عوامل ژئوپلیتیکی نظیر ویژگی های طبیعی، انسانی، اقتصادی، سیاسی و نظامی محدوده ی استان خراسان شمالی و کشور جمهوری ترکمنستان در تدوین راهبردهای دفاعی منطقه شمال شرق کشورمان نقش دارند.روش: مقاله حاضر با تکیه بر پژوهش انجام شده با مدل swot، قابلیّت ها و محدودیّت های عوامل طبیعی، انسانی، اقتصادی، سیاسی و نظامی موثر بر وضعیت ژئوپلیتیکی منطقه شمالشرق کشور در محدوده خراسان شمالی را به منظور دستیابی به راهبردهای تدافعی تحلیل کرده است. جهت ارزیابی و تحلیل پتانسیل ها و تنگناهای ژئوپلیتیکی در منطقه خراسان شمالی و به منظور دستیابی به راهبردهای دفاعی در محدوده مطالعاتی، با طبقه بندی ساختارهای مربوطه، با استفاده از مدل swot راهبردهای تلفیقی استخراج شدند. با استفاده از این مدل نقاط قوّت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای آن تعیین و اولویّت بندی شده است.یافته ها و نتایج: در منطقه مرزی خراسان شمالی و ترکمنستان، تعداد 28 نقطه قوّت در برابر 36 نقطه ضعف داخلی و تعداد 17 فرصت در برابر 33 تهدید خارجی، شناسایی و بررسی شده است و در مجموع تعداد 45 نقطه قوّت و فرصت به عنوان مزیّت ها و تعداد 69 نقطه ضعف و تهدید به عنوان محدودیّت ها و تنگناهای پیش روی شناسایی شده است. مجموع امتیاز وزنی نقاط ضعف منطقه برابر با 9.562 در برابر 9.195 مجموع امتیاز وزنی نقاط قوت منطقه است که این نشانگر بالا بودن تاثیر نقاط ضعف منطقه شمال شرق در میان عوامل داخلی است. مجموع امتیاز وزنی تهدیدهای منطقه 11.61 در برابر 5.045 مجموع امتیاز وزنی فرصت های منطقه تعیین شده است. بیشتر بودن مجموع امتیاز وزنی نقاط ضعف و تهدیدهای منطقه نسبت به نقاط قوت و فرصت ها، نشانگر بالا بودن قاطع تاثیر نقاط ضعف و تهدیدها نسبت به تاثیر نقاط قوت و فرصت ها در میان عوامل داخلی و خارجی ژئوپلیتیک در منطقه است. شرایط مورد اشاره نشانگر شرایط نامطلوب برای اجرای سیاست های دفاعی و مستلزم تدوین راهبردهای دفاعی بر اساس عوامل ژئوپلیتیک می باشد.