معناشناسی واژه «دعاء» در قرآن کریم با تکیه ‌بر روابط هم‌نشینی و جانشینی

دعا یکی از روش‌های رهایی از اضطراب و نگرانی و دستابی به آرامش است؛ بنابراین نیاز ضروری دنیای امروز است. جایگاه دعا در ادیان مختلف به‌خصوص در دین مبین اسلام بر کسی پوشیده نیست. کلمه دعا و مشتقاتش 182 بار درآیات قرآن کریم به‌کاررفته است. آثار گوناگون دعا با رویکردهای مختلف در این زمینه نشان‌دهنده اهمیت این مسئله نزد دانشمندان مسلمان است. باوجود اهمیت واژه دعا از جهت تبیین یک مفهوم بنیادی در رابطه انسان با خداوند و همچنین ضرورت دنیای امروز، اما این واژه و مشتقاتش در قرآن با رویکرد معناشناسانه بررسی نشده است. این پژوهش قصد دارد با روش معناشناسانه به تبیین مفهوم واژه دعاء در قرآن بپردازد و مولفه‌های معنایی آن را به کمک هم‌نشین‌ها و جانشین‌ها و اضدادش در قرآن استخراج کند. پس از بررسی آیات و کاربست روش معناشناسی، نتایج زیر به دست آمد: این واژه در قرآن، سه دسته هم‌نشین دارد: هم‌نشین‌های اشتدادی: آتی، سمع، اجابَ و استجابَ، اَمنَ، هَدَی، جعل، سَلمَ و قَوَمَ؛ هم‌نشین‌های تقابلی: شرک، کفر، ضلال و ضرر و هم‌نشین‌های مکملی: الله، رب، رسول و انسان. با بررسی هم‌نشین‌های واژگان هم‌نشین دعاء، همچنین این جانشین‌ها برای واژه دعاء به دست آمد: قول، امنیت، علم، تبعیت، هدایت، اتیان، کفر و مشیت. در پایان از بررسی هم‌نشین‌ها و جانشین‌ها مولفه‌های معنایی زیر برای واژه دعاء کشف شد: قول، امنیت، علم، هدایت، کفر، فضلیت، تبعیت، صدق، حکمت و کتابت.