خواندن معماری؛ چیستی، چرایی و چگونگیدر جستجوی مدلی برای آشنایی با تاریخ معماری ایران و نقش آن در سپهر معماری

آشنایی با «شجره‏‌نامۀ معماری ایران» و بهره‌گیری از «مبانی، اصول و الگوهای» پایدار نهفته در آن، در مرحلۀ نخست نیازمند خواندن صحیح معماری ایران می‌باشد. در فرایند خواندن معماری با سه پرسش اصلی روبه‌‏رو هستیم. نخست اینکه چه چیز را بخوانیم؟ (به چه وجوه و ابعادی از معماری توجه کنیم؟). دوم اینکه چرا بخوانیم (هدف و محصول خواندن معماری چه باید باشد؟). و در نهایت چگونه بخوانیم؟ (چه مسیر و روشی برای رسیدن به هدف در پیش بگیریم؟). نوشتار پیش رو، در پژوهشی کیفی با تجزیه و تحلیل گفتارها و بیانیه‏‌های «پژوهشگران و طراحان» معاصر و سپس طبقه‌‏بندی و مدل‏سازی داده‌‏ها تلاش دارد راهی برای نزدیک شدن به پاسخ این سه پرسش در پیش‏ گیرد. برای این منظور، پس از بررسی دیدگاه این دو گروه، مدلی مفهومی طراحی می‌‏گردد که در آن سعی شده تعریفی نسبتاً جامع از معماری ایران بر اساس علت‌های چهارگانه و بسترهای سه‌گانۀ موثر در تشکیل و تغییر معماری معرفی شود. این مدل به منزلۀ‏ پاسخ به «چیستی معماری» و چهارچوبی برای «چرایی و چگونگی» خواندن آن می‏‌باشد. سپس چرایی یا اهداف و کاربرد‏های خواندن معماری تبیین می‌شود. مرحلۀ‌ بعد به توضیح چگونگی خواندن معماری و مسیر و روش این فرایند می‌‏پردازد و سپس پیشنهادی در قالب یک جدول از فهرست فعالیت‌های لازم برای خواندن معماری و پیش‌بینی روش‌های انجام آن ارائه می‌گردد. در پایان نتایج و کاربردهای این پژوهش در پنج عرصۀ «سپهر معماری»، بیان شده است.

Reading Iranian Architecture: In Search of a Comprehensive Model for Understanding the History of Iranian Architecture

Understanding the invaluable history of Iranian archi­tecture and utilizing its sustainable bases, principles and patterns can help us improve architecture both in the present and in the future. To understand Ira­nian architecture, it is essential that we can read it thoroughly and correctly; but before that, we need to have a comprehensive definition of it. So, the main question of this research is: How should we read Ira­nian architecture? And that question gives rise to two more questions: What is Iranian architecture? And why should we read it? To answer these questions, we first surveyed experts (in two groups: researchers and designers) for their viewpoints on Iranian archi­tecture. The collected data were analyzed, catego­rized and codified in three groups: the definition, the necessity and the method of reading architecture. The findings are presented below as based on the three research questions:        What is Iranian architecture?   The resulting data were coded into five categories: architect, goal, material, form and context. In this step, based on the codes, we adapted Aristotle’s the­ory of the “four causes of being” to develop a concep­tual model of architecture including its four causes (material, formal, efficient and final) and its different types of contexts (natural, social and formal/physical). This model is aimed at finding an answer to the ques­tion “What is Iranian architecture?” and serves as a framework for the other two questions.       Why should we read the history of Iranian architecture?    The collected data about the necessity of reading architecture were coded into three categories: ex­tracting the principles, exploring the patterns and uti­lizing those principles and patterns in contemporary architecture.        How should we read Iranian architecture?    By answering the previous two questions, we have approached the answer to the third question. Identi­fying the goals of reading and the relevant factors will guide us in reading architecture. To reach a practical method for reading architecture, we have drawn on our experiences in teaching university courses in ar­chitectural history as well as student activities. We will propose a five-stage reading process (description, analysis, criticism, instruction and practice) and three stages of reading (before, during and after visiting a building). Finally, we will present a checklist of the necessary activities for reading Iranian architecture and lay out the results of using the proposed reading method in five areas of architecture including educa­tion, research, production, media and policy-making.