مطالعۀ مقایسه‌ای سلسله مراتب ورودی مساجد جامع عبّاسی و سیّد اصفهان از منظر نظام تناسبات هندسۀ ایرانی در پلان

نظام تناسبات هندسی سازمان دهندۀ کالبد ابنیه، در بسیاری موارد در ساختار کالبدی بخش ورودی آنها نمایان می شود. بنابراین، جستار پیش ‌روی تلاش دارد تا در جهت ارزیابی نوآوری‌ها و مقایسۀ تفاوت‌ها و شباهت‌های مراتب ورودی مساجد جامع عبّاسی و سیّد اصفهان، به بررسی نظام تناسبات هندسی موثر در شکل‌گیری اجزاء و روابط حاکم بر ساختار پلان فضای ورودی بپردازد. باور بنیادین پژوهش بر آن است که عناصر تکرار شوندۀ هندسۀ ایرانی در پلان وضع موجود فضای ورودی مساجد مذکور، دلیلی بر الگو برداری بنای متاخر از بنای متقدم است. بر این مبنا، جستار حاضر بر پایۀ داده‌های کتابخانه‌ای، میدانی و تحلیل های دقیق هندسی و حسابی شکل گرفت. در پس آن نیز، روش مقایسه ای در گسترۀ نظام تناسبات هندسی پلان، جهت سنجش فضای ورودی نمونه ها به کار بسته شد. در این راستا، سنجش تناسبات طول به عرض عناصر کالبدی فضای ورودی نمونه ها، نشانگر بهره گیری ساختار فضایی پلان از شکل پایۀ شش ضلعی منتظم بود. همچنین، تحلیل نظام چینش فضایی در پلان وضع موجود ورودی در دو مسجد مذکور، بهره از سیستم سازماندهی هندسی مشابهی را در کلیّات ساختاری هر دو مسجد نمایان کرد. با این وجود، نسبت تکرار شونده ای در سازماندهی بخش مذکور نمونه ها تشخیص داده نشد. بنابراین، می توان به عنوان نتیجۀ تحقیق، به پیروی ساختار کلی هر دو بنا از اصول همسان برگرفته از نظام تناسبات هندسۀ ایرانی در عین بهره از خلاقیت معمارانه در طرح اندازی بخش ورودی مساجد مذکور تاکید کرد.

A Comparative Study of the Entrance Circulation of Abbasi Jame’ Mosque and Seyyed Jame’ Mosque in Isfahan from the Perspective of the Persian Geometric Proportion in an Architectural Plan

The geometric proportion system in architectural monuments determines the consistency of the components of the building with the holistic building structure. In most architectural monuments, the geometric proportion of the structure is visible at the entrance of the building and is followed through the whole building. The current research is evaluating the renovation and comparing the emerged similarities and differences in the entrance spaces of the Abbasi Jame’ Mosque and Seyyed Jame’ Mosque in Isfahan. This evaluation is based on analyzing the geometric proportion system in the formation of the components and the dominating relations on the plan structure of the entrance spaces in these two buildings. The main thesis of this study is the similarity of the geometric elements and the plan proportion system of the mentioned mosques entrances. Proving these similarities, the geometric proportion plan of one building can be used as lead for conservation or renovation of the other building. The data collection and analysis method of this paper is based on library and field data collection and precise numerical and forming analysis. A comparative technique is used to measure the plan geometric proportion of the entrance spaces of the two Jame’ Mosques in Safavid (Abbasi Jamae’ Mosque) and Qajarid eras (Seyyed Jame’ Mosque in Isfahan). To analyze the samples, the current plan of both mosques was drawn with great details. Then, the plan of the entrance section was divided into different parts. Because most of the entrance spaces were quadrangular, the length and width dimensions of each part of the plan became apparent. Also, the diameter angle with the length of each space was determined. In the next step, Length-to-width ratios were measured in the plan of different sections of the entrance space of the samples. Then, the specified ratios were compared with the ratios of the proportional system of Iranian geometry and with this method, the basic shape of each space was determined. The use of a regular hexagonal base shape to arrange the entrance plan of the two mosques was distinguished, in the current plan of the entrance to the two Abbasi and Sayyid Jame’ Mosques in Isfahan. Spatial circulation was analyzed; moreover, the use of a similar geometric organization was identified in both Jame’ Mosques. However, the repeated organized ratio of the section of the entrance space plan in the samples was not detected. Therefore, based on the findings of the analysis and comparing them with each other, it could be understood that despite the similarity in appearance of the entrance space of the two buildings, there were significant differences in their spatial structure system. So the overall results of the study supported that the holistic structure of the two buildings follows the same rules of the Iranian geometric proportion system. Also, the results of the analysis highlighted the creative architectural skills are applied in the entrance space of both buildings.