تحلیلی بر بازنمود سبک زندگی اسلامی- ایرانی در معماری مجتمع‌های مسکونی (مورد مطالعه: نشیمن و پذیرایی در مجتمع‌های مسکونی شهر تبریز)

سبک زندگی با دربرگرفتن تحولات اجتماعی و فرهنگی، اهمیت شایانی در زندگی روزمرۀ ساکنان در عرصۀ معماری و مسکن دارد. مفهوم سکونت در فرهنگ اسلامی ایرانی به‌مثابه مکانی برای کسب آرامش- در کنار خانواده و یافتن خود فردی و جمعی با حصول ارتباط با خداوند و در زمینۀ طبیعت- بر اساس گزینش و انتخاب طریق جهت نیل به تعالی و اجتناب از تنزل است. مطالعۀ حاضر، با روش کیفی و رویکرد استقرایی انجام‌ گرفته و جهت شکل‌دهی چارچوب مفهومی چگونگی بازنمود سبک زندگی اسلامی ایرانی در معماری، از نظریات اندیشمندان اسلامی استفاده شده و نظریۀ بوردیو به‌عنوان مدل تحقیق در نظر گرفته‌شده و در این راستا از نظریه مفهوم‌سازی دادۀ بنیاد بهره گرفته ‌شده است. بدین منظور، سبک زندگی تعداد سی خانوار ساکن در مجتمع‌های نوساز مسکونی در شهر تبریز، در بخش نشیمن و پذیرایی، توسط پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده، مورد بررسی قرار داده‌ شده است. یافته‌های تحقیق گویای عدم تطابق کامل طراحی نشیمن و پذیرایی با سبک زندگی ساکنان است و ناکارآمدی طراحی یا عدم انعطاف‌پذیری و تطابق تجهیز و طراحی فضا با نیاز افراد را سبب شده که به دلیل فقدان بررسی عمیق ارزش‌ها در بستر اجتماعی و فرهنگی این اتفاق صورت گرفته است. درصورتی‌ که سبک زندگی ساکنان، نسبتاً مطابق با ارزش‌های اسلامی ایرانی در موارد تعلیم و تربیت اعضای خانواده در راستای الگوهای دینی، مدیریت بدن، کلیشه‌های جنسیتی است. اگرچه باورهای رایج، مشکلاتی چون تجمل‌گرایی را نیز ایجاد کرده است؛ و در رابطه با شکل‌گیری نهادها و تشکل‌ها و روابط همسایگی موانعی وجود دارد، ولی معماری نیز بستر حل این موانع را ایجاد نکرده است و افراد به‌صورت ناخودآگاه، یا با شرایط موجود کنار آمده‌اند و یا با ایجاد تغییرات داخلی سعی در برطرف نمودن آن کرده‌اند.

A survey on the disclosure of Islamic-Iranian Lifestyle in the Architecture of Residential Complexes (Case study: Livingrooms and guest rooms in residential complexes in Tabriz)

Encompassing the social and cultural variations, lifestyle is of great significance in the daily lives of residents in the field of architecture and housing; since it involves the interactive relationship of individuals’ actions with the semantic system and objective structures. In other words, the thought and behavioral patterns of individuals and social groups, which are the main elements of values and value systems, in coexistence to meet needs, lead to the development of lifestyles in different social groups; architecture, on the other hand, acts as a medium and diverts people’s habitus and actions. The concept of residence in the Iranian Islamic culture, as settling in a place to gain peace with the family and find individual and collective self by communicating with God and surrounding nature, is based on selecting a way to achieve excellence and avoid degradation. Thus, architecture and lifestyle are formed in interaction with each other. The present study examines the components and characteristics of lifestyle and its practical implementation in the public living space using a qualitative method and inductive approach to form a conceptual framework of how to represent the Iranian Islamic lifestyle in architecture, based on the theories of Islamic thinkers. In addition, Bourdieu’s theory has been considered as a research model aided by the theory of Grounded theory. Consequently, the lifestyle of thirty families living in newly built residential complexes in the city of Tabriz, in the living room and catering section has been surveyed by a questionnaire, interview, and observation.The results indicate a complete mismatch of the living room and reception design with the lifestyle of residents and also the inefficiency of design or inflexibility and adaptation of equipment and space designs to the needs of individuals due to lack of in-depth study of values in the social and cultural context. While the lifestyle of the residents is relatively in accordance with Iranian Islamic values in the field of education of family members, body management, gender stereotypes, consumption patterns and promotion of religious life patterns, human relationship with God, with others, with oneself and with nature. However, popular beliefs have also created problems such as luxury, which is not in line with Islamic values such as moderation and having harmony with the general conditions and has also affected tastes. There are obstacles in the formation of neighborhood institutions-organizations and relations, but architecture has not created a basis for solving these obstacles in the dimensions of worship, social, moral, beliefs, finance, thinking and science, chronology, family, health, but the Individuals have either subconsciously adapted to the current situation or tried to overcome these obstacles by making internal changes. Therefore, it should be considered that Islamic values are the main components of meeting the resident needs, and this development by the cultural class and by transferring awareness, as a media of architectural art, can provide the right to choose by creating a desirable option. In this context, people’s interests and tendencies are directed towards Islamic values and culture, and individuals become aware of their beliefs.