تنوع زیستی در مرقعات دوره صفویه و قاجاریه

تنوع زیستی مجموعه ای از موجودات زنده بر روی کره زمین است که پیوند ناگسستنی با انسان دارد و به شکل های مختلف، همچون هنر و ادبیات، دیده می شود. چنانچه در هنری به نام مرقع، تنوع زیستی به شکلی بارز نمود می یابد. مرقعات تک برگی هایی هستند که در دوره تیموریان پدید آمدند، در دوره صفویان به اوج و در دوره قاجاریه به افول رسیدند. هر مرقع از یک متن کلامی در قالب خوشنویسی و یک متن تصویری شامل نگارگری، تذهیب و ... تشکیل شده است. از آنجا که در اغلب این تک برگی ها می توان تصاویری از حیوانات، پرندگان ، حشرات و گیاهان را دید این سوال مطرح می شود که مرقعات می توانند منبعی برای شناسایی تنوع زیستی باشند؟ پاسخگویی به این سوال ،که هدف اصلی پژوهش حاضر است ، در مرقع گلشن کاخ موزه گلستان مربوط به دوره صفویه، در مقایسه با مرقع ناصرالدین شاه موزه ملک، دوره قاجار، پی گرفته می شود. تاکنون پژوهش های محدودی درباره مرقعات انجام شده ؛ از جمله؛ نجیب مایل هروی به بررسی شیوه هنرهای خوشنویسی و نگارگری مرقعات می پردازد و تنها به نام بردن برخی جانوران اکتفا می کند؛ همچنین در پایان نامه نگارنده به نقش ادبیات در مرقعات پرداخته می شود. تاکنون هیچ پژوهشی به صورت مستقل تنوع زیستی مرقعات را بررسی نکرده است. نتایج حاصل از این پژوهش توصیفی - تطبیقی که به روش کتابخانه ای - اسنادی با رجوع به اصل اثر انجام می شود، حاکی از آن است که در مرقع دوره صفوی می توان نمونه های فراوانی از تنوع زیستی جانداران؛ بز کوهی، گاو نر، فیل، اسب، آهو، شیر، طاووس، لک لک، مرغابی، عقاب و ... و انواع گونه های گیاهی را دید؛ اما در مرقع دوره قاجار تنها به متن کلامی اکتفا شده، هیچ گونه جانوری یا گیاهی وجود ندارد.