جایگاه عنصر آب در آفرینش نخستین و اشکال آن بر زمین در نظام فکری علامه مجلسی (مطالعه موردی کتاب السماء و العالمِ بحار الانوار)

در تمدن اسلامی، فقط حکماء، فیلسوفان و دانشمندان علوم طبیعی نبودند که رساله هایی در مورد نحوه آفرینش و ویژگی های عناصر و اجرام طبیعی همچون آب نگاشتند. مجموعه ای قابل توجه از روایات مربوط به این حوزه در کتب حدیثی نیز، وجود دارد. یکی از این آثار، کتاب السماء و العالم است که جلد چهاردهم (جلدهای63-54 چاپ جدید) اثر مهم بحارالانوار می باشد. علامه مجلسی تفاسیر، روایات و اخبار فراوانی در خصوص عناصر طبیعی به ویژه عنصر آب در این مجلد گردآورد و نظرات خویش را هم نسبت به موقعیت این عنصر مطرح کرد. در این پژوهشِ توصیفی، قصد برآن بود که دیدگاه علامه مجلسی به عنصر آب را در دو محور جایگاه این عنصر در آغاز آفرینش و نیز، ویژگی های اشکال مختلف آب بر روی کره زمین را در کتاب السماء و العالمِ بحارالانوار مورد شناخت قرار دهد. نتیجه این تحقیق آن بود که علامه مجلسی از میان گزینه های بسیاری که بر مبنای روایات در مورد نخستین مخلوق در عالم طبیعی در اختیار داشت، عنصر آب را انتخاب کرد. با وجودی که علامه در فرآیند خلقت اهمیت بسیار بیشتری برای علت های فرامادی همچون فرشتگان قائل بود اما به علل و خصوصیات مادی هم توجه داشت. در نظرگاه او علل فرامادی و مادی در ایجاد، تحول و اشکال عنصر آب از ابتدای خلقت و همیشه در کنار هم حضور داشته اند. عنصر آب به سبب تاثیرگذاری این علل، مایه آفرینش آسمان و زمین شد و همچنین، اشکال مختلفی چون چشمه، رود و دریا بر روی کره زمین به خود گرفت.