جستاری در تاریخ آب و منابع آبی فارس بر اساس فارسنامه ابن بلخی

کتاب فارسنامه ابن بلخی از تواریخ محلی مربوط به اوایل قرن ششم هجری و نگاشته شده در عصر محمد سلجوقی(498-511) است. نویسنده فارسنامه در مقدمه کتاب هدف از نگارش آن را توصیف وضعیت تاریخی و جغرافیایی فارس در جهت آگاه کردن سلطان سلجوقی از موقعیت این ایالت عنوان می کند. از آنجا که این کتاب سرشار از اطلاعات جغرافیایی درباره این سرزمین است و یکی از مسائل مهمی که بدان می پردازد، آب و سیستم آب و نحوه تامین آب شهرهاست. از اینرو، نگارنده این سطور، سعی دارد با استفاده از متن فارسنامه، تاریخ آب و منابع آبی فارس را بر پایه روش تاریخی بررسی کند. و به این پرسش پاسخ دهد که بر اساس فارسنامه، آب شهرهای فارس چگونه تامین شده و ابن بلخی چه اطلاعاتی پیرامون وضعیت آب در منطقه فارس به دست می دهد؟ یافته های این پژوهش نشان می دهد که بر اساس فارسنامه می توان منابع آبی فارس را به چهار دسته چشمه ها، قنات(کاریز) و چاه، آب انبار و حوض و رودخانه تقسیم بندی کرد. از آنجا که به دلیل کم بودن ریزش های آسمانی، کمبود آب در فلات ایران همواره یکی از مهم ترین دغدغه ها ایرانیان بوده است برای دسترسی به آب تلاش چشمگیری صورت گرفته که قنات ها(کاریزها) و آب انبار حاصل این تلاش هاست. همچنین با بررسی فارسنامه نقش دولت ها و حکومت ها در تامین آب منطقه را می توان مشاهده کرد. چنانکه حکومت ها با سدبندی، کانال کشی و حتی حفر قنات ها در تامین آب مناطق فارس نقش داشتند.