تاثیر هم طردیِ اجتماعی در پاندمی کووید-19 بر تضعیف حوزه عمومی و رشد ترس از بزه دیدگی

حوزه عمومی به مثابه شبکه‌ای نامتمرکز و بی‌نام از ارتباطات درباره علائق مشترک که رشته های گوناگون ارتباط را در هم می‌آمیزند، در جامعه ایران پیش از پاندمی کووید-19 دچار بحران هایی بود، که این بیماری به تشدید برخی از آنها انجامید. تغییر سبک زندگی اغلب ایرانیان به ویژه کلان شهرنشینان در پی ملاحظات بهداشتی و تغییرات شغلی و اجتماعی موجب بروز و تشدید اختلال در کارکردهای اجتماعی و احساس تعلق محله‌ای شده و احساس سلب حقوق اجتماعی و تنهایی دیرپا و ژرف را رقم زده است. قرنطینه و کاهش ناباورانه ی انواع روابط اجتماعیِ حضوری، در جامعه ای که بدنی‌شدن روابط میان کنشگران و رویایرویی عینی مردمان، بر تجربه زیسته ی آنان در احساس شادمانی و خودپنداره و معنای زندگی نقش بسزایی دارد و هنوز آمادگیِ تنهاییِ مداوم و خودهمسوسازی با پرت شدن به زندگی در روابط مجازی را ندارد، یکنواختی و روزمرگی را به سمت توهم مهندسی اجتماعی توسط دولت به هدف اعمال استیلا بر حوزه عمومی سوق می دهد. واقعیتِ اجتماعیِ گزارش شده از مردم‌نگاریِ کرونای ایرانی و تجارب زیسته ی دیگر مردمان، نشان از بی‌تابی نظام فرهنگ در برابر کرونا و تغییرات رفتاری ژرف و گسترده ای دارد، که ضرورت تحکیم اخلاق شهروندی و مسئولیت اجتماعی در شرایط همه‌گیری کرونا را به منظور بازپیوند اجتماعی وفق مدیریت بحران از منظر روان‌شناسی اجتماعی می نمایانَد.با توسعه فضای مجازی، کنش ارتباطی و فضای عمومی از حالت ایده آل خارج شده و شکل گیری آن و تاثیرگذاری نقش جامعه در ساخت قدرت سیاسی و افزایش مشارکت اجتماعی و آزادی فردی در قالب رخ دادهای اجتماعی امکان پذیر است که در توسعه سیاسی جوامع نقش موثری دارد. ترس از کاهش نظارت های رسمی حکومت – گشت زنی انتظامی، نظارت های صنفی، مراقبت های همسایگی و اجتماعی و...- به همراه پیامدهای تنهایی، در اغلب اقلیت ها و سالمندان و کودکان و کم خویشاوندان و دیگر تنهاپنداران موجب تشکیل زمینه ترس از بزه دیدگی می گردد و تضعیف حوزه عمومی به مثابه نتیجه ی هم طردیِ برآمده از ترس از بدن دیگری را به سمت افزایش ترس از بزه دیدگی سوق می دهد.شیوه های تقویت حوزه عمومی در ایرانِ کرونایی، جلوه های محدودی دارد و هنوز پدافندهای گوناگون و کارآمد علیه انواع ترس – به ویژه ترس از قربانی شدن از جرایم ناشی از خلوت بودن گذرگاه ها و بی ناظرماندنِ فروشگاه ها و دیگر مراکز- در ایرانِ این روزها و ماه ها طراحی و اجرا نشده است. از ابتدای پاندمی، اقشار جامعه با تحمل زندگی در خانه، با زوال حریم شخصی و آزادی‌های فردی، احساس مراقبت و کنترل بیرونی، تزئینی شدن عرصه‌های تصمیم‌گیری، اختلال رابطه‌ای، سلب قدرت و به ویژه افزایش تجربه خشونت یا هر ناملایمتیِ خانگی مواجه ساخت. وجه ساختاری طرد اجتماعیِ همگان توسط همگان برای پیشگیری از انتشار ویروس کرونا، هم طردیِ اجتماعیِ تجربه نشده ای را پدید آورده که نه تنها موجب تضعیف حوزه عمومی شده، بلکه اعتماد اجتماعی را به جهت کاهش کنترل اجتماعی تضعیف نموده و مجال بسیار وسیعی به مجرمان مالی برای سرقت از اموالِ حفاظت نشده داده و این جولان دهیِ بزهکارانه، ترس از بزه-دیدگی مالی را به ترس از بزه دیدگیِ ناشی از افزایش کسالت بار تحمل اعضای خانواده در خانه های خودقرنطینه افزوده است. با لحاظ نظریه های جرم شناختیِ «حقوقی انتقادی»، «فشار اجتماعی»، «برچسب زنی» و «مدیریت ریسک جرم»، تبیین عوامل و جلوه های رشد ترس از بزه دیدگی که ناشی از تنهایی در قرنطینه همانا داده های علوم بزه دیده شناسی و جامعه شناسی و سیاستگذاری عمومی را در تعامل با هم قرار داده تا مقدمات طرح «نظریه چندوجهیِ بزهکاری در شرایط کرونا، عوامل، صور ارتکاب و راه های پیشگری از ارتکاب و پیشگیری از ترس از جرم» قابل تدارک شود. این نوشتار، به روش توصیفی تحلیلی و در قالب «تحلیل گفتمان» با نقد قوانین و مقرراتِ حوزه سیاستگذاریِ حقوقیِ مدیریت جامعه در این پاندمی، نقش اضطراب وجودی و هم طردیِ اجتماعیِ خود/دگرآسیب زا را در تضعیف کارکردهای بسیار مهمِ حوزه عمومی - که منجر به افزایش ترس از بزه دیدگی شده است - را از منظر روان شناسی اجتماعیِ جنایی می کاود و بر تحلیل اثر شدیدترِ پاندمی بر زنان نسبت به مردان – با توجه به نرخ بالاترِ بیکاریِ زنان نسبت به مردان در پاندمی، تحمیل بار مسئولیت کنترل و مدیریت یادگیری فرزندان به دوش زنان، اثرپذیریِ بیشترِ زنان نسبت به مردان از عوارض روانی و اجتماعیِ محدودیت های کرونایی و بزه دیدگی زنان از خشونت خانگی در دوره عزلت خانگی همگانی، تمرکز ویژه دارد. یافته مقاله این است که نارسایی های حقوقی ناشی از عدم تعیین رژیم حقوقی قرنطینه در ایران، که ناشی از عدم اجرای بند 2 اصل 79 قانون اساسی از حیث تعیین شرایط دقیق قرنطینه (به مثابه شیوه ای حقوقی از هم طردی به مثابه یک بایسته اجتماعی)، مقامات مسئول آن، حدود و ثغور آن، ضمانت نقض آن و نحوه جبران آثار حاصل از آن است موجب تحدید آزادی های شهروندی به نحوی که موجب رشد ترس از بزه دیدگی است شده؛ و لذا مقاله، با ارائه طرح متوازنی از نحوه جمع میان آزادی های فردی با حق سلامت برای ارائه به سیاستگذاران حقوقی، راهکارهایی برای کاهش احساس بزه دیدگی – صرف نظر از واقعیتِ کاهش یا افزایش بزه دیدگیِ واقعی در زمانه ی کرونایی و زمینه ی ایرانی- تبیین می نماید.